Monumenten in Nederland: Noord-Brabant

Ton Kappelhof, Chris Kolman, Ben Kooij, Ben Olde Meierink, Nelleke Reijs en Ronald Stenvert (1997)

Gepubliceerd op 13-07-2017

De R.K. kerk St.-Petrus' Banden in Oirschot

betekenis & definitie

De R.K. kerk St.-Petrus' Banden (Markt 2) is een laat-gotische kruisbasiliek met imposante westtoren, opgetrokken in baksteen met veelvuldige toepassing van natuursteen, onder meer in de vorm van speklagen.

De kerk is een van de belangrijkste vertegenwoordigsters van de Kempische gotiek en staat op de plaats van de Petruskerk uit 1268, die in 1462 door brand was verwoest. De bouw van de nieuwe kapittelkerk, die tot 1512 heeft geduurd, begon bij het koor. Daarna volgden transept, schip en ten slotte de toren. De steunberen van het schip zijn rijker geleed dan die van koor en dwarsschip. De zijbeuken zijn hoger opgetrokken dan de kooromgang. Daardoor heeft het schip kleinere lichtbeukvensters dan het koor. Tijdens de restauratie in 1887-1905, onder leiding van L.C. Hezenmans, is het tufsteen van de speklagen grotendeels vervangen door witte kalksteen met ingehakte voegen, om de grootte van de oude stenen te imiteren. Door beschietingen in 1944 liep het gebouw zware schade op. De huidige kappen en bakstenen gewelven dateren van na de Tweede Wereldoorlog. De doopkapel aan de zuidzijde van het schip werd in 1946 opgetrokken op de plaats van een oudere en kleinere uitbouw. De restauratie werd in 1963 voltooid. In het interieur zijn de zuilen van koor en viering uitgevoerd in baksteen en blauwe ardenner natuursten en voorzien van lijstkapitelen; in het schip worden ze afgesloten door een even uitspringende band. In koor en transept is een triforium aangebracht in de vorm van een opengewerkte balustrade.

Het kerkmeubilair, waaronder de vermaarde in 1508-'11 door Jan Borchmans gesneden koorbanken, ging in 1944 volledig in vlammen op. Alleen de nu in het torenportaal liggende zwart marmeren grafzerk van Richard van Merode († 1552) bleef gespaard. De steen rustte oorspronkelijk op de vier leeuwen, die nu de doopvont dragen. Het huidige meubilair omvat onder meer een barok hoofdaltaar (omstreeks 1700), barokke zijaltaren (1766) afkomstig uit de kerk te Panningen (Limburg), twee neogotische altaren door J. Custers (omstreeks 1900). Daarvan bevat het altaar in het zuidertransept het vroeg-15de-eeuwse eikenhouten Mariabeeldje van de H. Eik. Uit de gesloopte St.-Pieterskerk te 's-Hertogenbosch komen de door de Antwerpenaar A.I. Rutten vervaardigde preekstoel (omstreeks 1843) en het door F.C. Smits gebouwde orgel (1843-'45). Verder zijn er nog enkele 18de-eeuwse heiligenbeelden, waaronder een gepolychromeerd Jozefbeeld uit 1747 van Walter Pompe. In de kooromgang ligt de grafsteen van de Oirschotse ‘wonderdokter’ Arnoldus Feij († 1679), die in 1945 vanuit Kranenburg (Duitsland) hierheen is gehaald.

De toren heeft haakse steunberen en is rijkelijk voorzien van nissen. Deze worden naar boven toe per geleding dieper. De onderste twee geledingen hebben speklagen van tufsteen. De oorspronkelijke spits werd in 1627 verwoest, waarna een balustrade en klein tentdak werden aangebracht. Nadat in 1904 de zuidwesthoek van de toren over de gehele hoogte instortte, volgde in 1906-'12 een restauratie naar plannen van J. van Gils. In 1944 werd de klokkengeleding weggeschoten. Tijdens de laatste restauratie heeft men deze geleding in oude vorm gereconstrueerd.