Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Woonhuizen in Lochem

betekenis & definitie

Achter de jongere gevels van de huizen in de oudste straten bevinden zich nog resten van hoogwandige vakwerkhuizen en -achterbouwen. Het uit 1621 stammende achterhuis van Bierstraat 10 is het oudste en belangrijkste voorbeeld, maar ook Bierstraat 6, Walderstraat 1 en 17 bezitten nog 17de-eeuwse vakwerkresten.

De trapgevel van Markt 1 (met gereconstrueerde onderpui) stamt uit 1638; Markt 9 heeft de jaartalankers ‘1639’. Het 19de-eeuwse neoclassicistische pand 't Ei 1 heeft mogelijk ook een 17de-eeuwse kern. De in opzet oudere panden Walderstraat 25 en Walderstraat 17 kregen later een nieuwe winkelpui, respectievelijk in circa 1870 en circa 1910. Puien in jugendstilvormen hebben de panden Den Olden Fr. Keijzer (Bierstraat 13) uit 1909 en Molenstraat 3 en Molenstraat 24. Een eerste uitleg van de stadskern was de zogeheten Indische wijk, gegroepeerd rondom de villa Java (Zwiepseweg 2).

Dit gepleisterde neoclassicistische pand met middenrisaliet en fronton werd in 1841 gebouwd voor textielfabrikant J.G.H. Hoffman, die ook opdracht gaf tot de bouw van een kerkzaal met pastorie voor de Christelijk Afgescheidenen. Dit pand (Zutphenseweg 2) werd in 1853 kostschool en later het woonhuis Sumatra. De met eclectische details vormgegeven villa's Celebes (Nieuwstad 44), uit 1867, en Borneo (Barchemseweg 2), uit 1868, zijn beide door J. Bosch ontworpen. Van zijn hand is ook de voorm. Herv. pastorie Tramstraat 13, een fors gepleisterd eclectisch pand uit 1873, en vermoedelijk ook de rond 1875 gebouwde Bella Vista-huizen (Graaf Ottoweg 16-26).

Vergelijkbaar eclectisch van vorm zijn de uit circa 1880 stammende panden Barchemseweg 15 en Zwiepseweg 27 en Zwiepseweg 29. De forse, gepleisterde neoclassicistische villa Stad Lochem (Nieuweweg 3) kwam in 1884 tot stand naar plannen van J. Bosch. In dezelfde tijd bouwde men de neoclassicistische villa's Nieuweweg 8, Elysium (Nieuweweg 10) en Nieuweweg 14. Een combinatie van neogotische en neorenaissance-elementen heeft villa De Koppel (Nieuweweg 31), gebouwd in 1884 naar plannen van N. Molenaar voor J.A.

Staring. In 1885 gaf C.A.W. Nairac, oud-burgemeester van Barneveld, aan H.P. Berlage opdracht tot de bouw van de drie nagenoeg gelijke villa's Nieuweweg 50-54; deze zijn uitgevoerd in een combinatie van neorenaissance- en chalet-stijl. Vergelijkbaar, maar forser van opzet zijn de twee in 1899 voor M. Naeff gebouwde, imposante vrijstaande villa's Nieuweweg 5-7, die beide De Pillinck heten.

Aan de randen van de kern bouwde men enkele grote villa's, waaronder rond 1900 de villa Bergoord (Barchemseweg 80), die een combinatie van chaletneorenaissance-elementen vertoont. Bij de drie rond 1910 gebouwde villa's Barchemseweg 94, Barchemseweg 96 en De Paaschberg (Lange Voren 1) zijn de chalet-details gecombineerd met jugendstil-elementen. Huize Beukenstein (Ampsenseweg 19) ontstond in 1917 in de Engelse landhuisstijl naar plannen van

G.J. Postel voor W. Dull.