Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Het Koninklijk tehuis voor oud-militairen Bronbeek in Arnhem

betekenis & definitie

(Velperweg 149-153) voorheen Koninklijk Koloniaal-militair Invalidenhuis is een overwegend midden-19de-eeuws gebouwencomplex.

Het oudste gebouw is een wit gepleisterde neoclassicistische villa uit 1847, die na aankoop door koning Willem III in 1854-'56 twee lage zijvleugels kreeg en een gietijzeren galerij naar plannen van Rijksbouwmeester H.F.G.N. Camp. De koning schonk Bronbeek in 1859 aan de staat voor de vestiging van een koloniaal militair invalidenhuis. De villa werd het woonhuis voor de commandant. Op de plaats van het vroegere koetshuis kwam in 1860-'63 het invalidenhuis naar ontwerp van rijksbouwmeester W.N. Rose.

Het is een langgerekt, gepleisterd neoclassicistisch gebouw met midden- en zijrisalieten voorzien van flauw hellende frontons. De gietijzeren buste van koning Willem III boven de ingang is geschonken door de firma L.J. Enthoven & Co., die de vele aan het gebouw verwerkte gietijzeren onderdelen (balusters, waterlijst etc.) leverde. In de kap zijn Polonceau-spanten toegepast. De brede gaanderij aan de noordzijde werd mede benut voor het uitstallen van wapens en trofeeën; die collectie is uitgebreid tot een voornamelijk aan de geschiedenis van het Koninklijk Nederlands-Indische Leger (KNIL) gewijd museum. Het gebouw onderging verschillende functionele verbouwingen en is in 1996-'97 gerestaureerd. De villa is gerestaureerd in 1980.

Op het terrein staan diverse bijgebouwen, zoals een portiersgebouw (circa 1855, vergroot 1904), een mortuarium (1899), een boerderij (1912), een werkplaats (1912), een ziekenpaviljoen (1915, vergroot 1973), enkele onderkomens voor dieren en een zomerhuisje (eerste helft 20ste eeuw). De inrichting van het terrein in landschapsstijl met slingerende waterpartijen is midden-19de-eeuws, maar heeft wijzigingen ondergaan. Verspreid over het terrein staan diverse standbeelden en gedenktekenen, die voornamelijk betrekking hebben op de militaire geschiedenis van Nederlands Indië, zoals een buste van luitenantgeneraal J.B. van Heutsz, een KNIL-monument en een zandstenen reliëf ter herinnering aan de Atjeh-oorlog.