Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Culemborg

betekenis & definitie

Stad, ontstaan in de middeleeuwen op een stroomrug van de Lek en een haaks daarop gelegen zandrug langs het riviertje de Meer. Vlakbij lag het kasteel van de heren van Beusichem.

De in 1281 voor het eerst vermelde nederzetting kreeg in 1318 stadsrechten en werd kort daarna van een ommuring voorzien. De oudste bebouwing lag aan de zuidzijde van de Kattenstraat en Goilberdingerstraat, en langs de Oude Vismarkt-Markt-Varkensmarkt en de Herenstraat.Vanaf circa 1350 werd ook het gebied ten noorden van de Goilberdingerstraat, Kattenstraat en Slotstraat bebouwd en eind 14de eeuw was er bebouwing in de omgeving van de Havendijk. Die laatste uitbreiding werd rond 1427 ommuurd. Ten zuiden van de oudste kern ontstond de forse Nieuwstad, die eind 14de eeuw werd ommuurd. De omgrachte stadsdelen van het middeleeuwse Culemborg zijn nog steeds goed herkenbaar.

In 1555 werd Culemborg tot onafhankelijke graafschap verheven, een positie die de stad tot 1795 behield. Na een langdurige economische terugval vanaf de 18de eeuw werd de relatief geïsoleerde positie van de stad doorbroken dankzij de aanleg van de spoorlijn Utrecht-Den Bosch (1868-'70). Daarna kwam de industriële ontwikkeling van Culemborg op gang. Ten westen van de Nieuwstad kwam rond 1910 de Triowijk met arbeiderswoningen tot stand. Daarna volgden de Bloemenwijk (vanaf 1910), het Keestrakwartier (vanaf 1930) en de wijk Achter het Zand (circa 1938). Na de Tweede Wereldoorlog is de stad in westelijke, zuidelijke en oostelijke richting verder uitgegroeid.