het onderrichten, aanwijzingen geven hoe men moet handelen of hoe men over iets moet denken. Milieuvoorlichting richt zich op het overdragen van informatie aan groepen en/of individuen ten einde een gedragsverandering te bewerkstelligen die het milieu ten goede komt.
Milieuvoorlichting onderscheidt zich niet van andere vormen van voorlichting waar het gaat om het gebruik van voorlichtingstechnieken (advertenties, reclamespots, direct mail e.d.). Wanneer voorlichtingstechnieken gebruikt worden voor b.v. natuurbeschermingseducatieprogramma’s is de milieuvoorlichting als een onderdeel van de milieu-educatie te beschouwen. De milieuvoorlichting onderscheidt zich van de milieu-educatie door een aantal specifieke doelgroepen. Zo kan milieuvoorlichting gegeven worden aan bedrijven om het gebruik van milieuvriendelijke technologie te bevorderen of aan bevolkingsgroepen die getroffen zijn door een milieu-incident. De voorlichting aan bedrijven betreft veelal technologische aspecten van het produktieproces. Ook de financiële regelingen ter bevordering van een schone produktie, subsidies en heffingen op bepaalde chemische stoffen vormen onderwerpen van de milieuvoorlichting.
In grotere gemeenten is het veelal de gemeentelijke milieudienst die over de vereiste informatie beschikt en de voorlichting kan geven, In de nabije toekomst zullen ook de Kamers van Koophandel in staat zijn deze voorlichting te geven. Bedrijven die gevestigd zijn in gemeenten waar nog geen milieudienst is, kunnen zich wenden tot de provinciale milieudiensten of de regionale inspecties milieuhygiëne, De inspectie milieuhygiëne is bovendien betrokken bij het toezicht op de uitvoering van de milieuwetten.De voorlichting aan de bevolking die gericht is op algemene milieuvriendelijke gedragsverandering en op bewustwording van problemen in het milieu is van zeer gevarieerde herkomst. Zo houden actiegroepen, verenigingen, de onderscheiden overheden zich alle bezig met een of andere vorm van milieuvoorlichting.
Bij gebeurtenissen die gepaard gaan met een verontreiniging van het milieu is de lokale overheid de eerst verantwoordelijke die maatregelen moet treffen. Wanneer een gemeentebestuur niet de beschikking heeft over een apparaat dat is toegerust om een milieu-incident adequaat te begeleiden, kan het zich laten adviseren door het Staatstoezicht op de Volksgezondheid. Binnen het Staatstoezicht is de Regionale Inspectie Milieuhygiëne de eerst aangewezene om de lokale overheid te adviseren over de aanpak van een milieu-incident. Voor specifieke facetten van een milieu-incident is de advisering door andere onderdelen van het Staatstoezicht gewenst. Indien mensen kunnen zijn blootgesteld aan een milieuverontreinigende stof, is het de Regionale Geneeskundige Inspectie die van advies kan dienen. Wanneer b.v. voedingsgewassen besmet zijn geraakt, adviseert de Inspectie Levensmiddelen.
Indien er in de psychosociale sfeer als gevolg van een milieu-incident onrust onder de bevolking is ontstaan, kan de Inspectie voor de Geestelijke Volksgezondheid adviseren over de wijze waarop de noden van de bevolking het beste tegemoet getreden kunnen worden. Het is daarbij van belang dat de voorlichting systematisch wordt aangepakt. M.n. dient voorkomen te worden dat tegenstrijdige berichten de bevolking bereiken. Dit geldt in het bijzonder waar het voorlichting betreft aan een bevolking die zelf aan een milieuverontreinigende stof kan zijn blootgesteld. De emoties rond milieu-incidenten kunnen zeer hoog oplopen. Verontwaardiging over het gebeurde samen met een eventueel opgetreden materiële schade en de angst dat de gezondheid geschaad is door de opgetreden verontreiniging, veroorzaken een sfeer die tot uitbarstingen aanleiding kan geven.
Een systematische aanpak van de voorlichting kan in die situatie bevorderen dat de publieke opinie niet een zodanige druk gaat uitoefenen op politici en bestuurders, dat overhaast en onvoldoende voorbereid maatregelen genomen worden. Vooral dient de bevolking voorgelicht te worden over de onderzoekingen en door wie die zullen worden uitgevoerd; bovendien wanneer en op welke wijze daarover gerapporteerd wordt.
Bij milieu-incidenten waarbij mensen kunnen zijn blootgesteld aan vrijgekomen stoffen, is kennis over de volgende onderwerpen van belang om vragen over de gezondheidkundige betekenis van de blootstelling te kunnen beantwoorden: welke stoffen zijn vrijgekomen; wat zijn de toxische eigenschappen van de stof; hoe verspreidt de stof zich in het milieu; kunnen er mensen zijn blootgesteld en zo ja, zijn er mensen met een verhoogde blootstelling; zijn er bijzondere risicogroepen, b.v. zwangeren, kinderen of ouden van dagen; welk onderzoek geeft het meest nauwkeurige beeld van de blootstelling (b.v. metingen aan de omgeving, environmental monitoring of metingen aan mensen, biological monitoring).
Indien de blootstelling een niveau heeft waarbij geen gezondheidseffecten verwacht mogen worden, zal de voorlichting zich moeten richten op het uitdragen van die boodschap. Mede door de vaak angstige sfeer die kan bestaan onder de getroffen bevolking en doordat het bijzonder moeilijk is aan te tonen dat iets niet zal gebeuren, worden er in die situatie hoge eisen gesteld aan de voorlichting. Indien de voorlichting er niet in slaagt de bevolking ervan te overtuigen dat het risico van een opgetreden verontreiniging te verwaarlozen is t.o.v. andere risico’s, b.v. roken of deelname aan het verkeer, komt vanuit de bevolking gemakkelijk de vraag naar een bevolkingsonderzoek. Men verwacht van een bevolkingsonderzoek dan veelal dat opgetreden ziekten en kwalen toegeschreven kunnen worden aan de verontreiniging, hetgeen vaak niet het geval is. De voorlichting wordt dan geconfronteerd met de opgave de gecompliceerde problematiek van de epidemiologie voor de bevolking inzichtelijk te maken.
In België zit men sinds de staatshervorming van 1980 met een opsplitsing van bevoegdheden, zo ook inzake voorlichting. Het Staatssecretariaat voor Volksgezondheid en Leefmilieu beschikt over een eigen permanente voorlichtingsdienst, die adviseert en informeert over aangelegenheden die binnen de bevoegdheden van het Staatssecretariaat vallen (nationale materies).
In de Vlaamse Gemeenschap voert het kabinet van de Gemeenschapsminister van Leefmilieu, Waterbeleid en Onderwijs, dat zelf niet over een voorlichtingsdienst beschikt, zijn voorlichtingsbeleid om tot een milieuvriendelijker produktie te komen, via de → OVAM. Ingeval van milieu-incidenten treden ook de Provinciale Instituten voor Hygiëne op, die de bevolking informeren over o.a. de te nemen voorzorgsmaatregelen. Ook kunnen er initiatieven genomen worden door de Provinciegouverneur, zoals in 1983 gebeurde naar aanleiding van de ernstige bodemverontreiniging in de Noorderkempen.
