gebied (terrein of water) dat grote waarde heeft uit een oogpunt van natuurschoon of om zijn natuurwetenschappelijke betekenis. De term natuurmonument werd voor het eerst gebruikt door F.W.van Eeden sr. in zijn beschrijving van het Beekbergerwoud bij Apeldoorn.
Tegenwoordig spreekt men meer van natuurgebieden, maar het woord komt nog voor in de wetgeving (Natuurbeschermingswet) en in de naam Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland, kortweg Natuurmonumenten. In 1906 stichtte deze vereniging het eerste beschermde Ned. natuurmonument door de aankoop van het Naardermeer. Tegenwoordig zijn vele natuurmonumenten in beheer bij Natuurmonumenten, bij de provinciale landschappen, andere particuliere instellingen en bij de staat. De overheid kan, wanneer zij vindt dat een gebied beschermd moet worden, ook al is het geen eigendom van de staat, dit gebied aanwijzen als beschermd natuurmonument, krachtens de Natuurbeschermingswet. Dit houdt in dat vergunning nodig is voor handelingen die schadelijk zijn voor het gebied. Op overtreding staat een maximumstraf van zes maanden of f 10000 boete.
Voorts moet voor het gebied een beheersplan worden opgesteld. Niet naleven daarvan kan worden bestraft met maximaal f 5000 boete. Aan de beschikking gaat een voorbereidingsfase van een jaar vooraf, waarin bezwaar en beroep mogelijk zijn. Belanghebbenden die onevenredige schade lijden door de beschikking, hebben recht op een schadeloosstelling. Gebieden die eigendom zijn van de staat kunnen tot staatsnatuurmonument worden aangewezen, b.v. de Weerribben in NoordwestOverijssel.
