stoffen die vanwege hun chemische eigenschappen als wapen gebruikt kunnen worden. Deze wapens kunnen worden onderscheiden in twee groepen, naar gelang de effecten die ze bij mensen teweegbrengen, nl. irritantia en letale (dodelijke) chemicaliën.
Een tussencategorie wordt gevormd door de incapacitantia: stoffen die mensen tijdelijk uitschakelen, met ernstiger effecten dan de irritantia; tot deze groep behoren braakgassen. Irritantia zijn vluchtig en prikkelen ogen en ademhalingsorganen. Voorbeelden zijn de verschillende soorten traangas; de bekendste daarvan worden aangeduid met lettercodes, b.v. cs- en CN-gas. De eerste voorbeelden van dodelijke strijdgassen waren chloorgas en mosterdgas; zij werden in de Eerste Wereldoorlog gebruikt. Tussen de beide wereldoorlogen werden zenuwgassen ontwikkeld; de bekendste zijn Tabun, Sarin en Soman, chemisch verwante stoffen, die zowel via ademhaling als via de huid werkzaam zijn. Als laatste groep chemische wapens moeten de tegen planten gerichte middelen worden genoemd, zoals oogstvernietigingsmiddelen en ontbladeringsmiddelen. Een verzamelnaam voor deze categorie is herbiciden.Zelfs als er geen doden vallen, kunnen de gevolgen van een aanval ernstig zijn. Zo werd het aantal blijvend invaliden als gevolg van mosterdgas in de Eerste Wereldoorlog geschat op 40000— 90000. Van de meeste van deze middelen moet men aannemen dat zij op lange termijn nadelige gevolgen voor de gezondheid hebben. Zo is bij mensen en dieren die aan niet-dodelijke doses zenuwgas werden blootgesteld, geconstateerd dat er langdurige verandering in de hersenfunctie kan optreden. Vooral de groep herbiciden kan door haar persistentie in het milieu aanleiding geven tot langdurige risico’s op vergiftiging. Zo zijn de arseenverbindingen die gebruikt werden in Vietnam voor oogstvernietiging ook giftig voor de mens en bijna niet afbreekbaar in het milieu.
De ontbladering van het oerwoud in de Vietnamese Oorlog met de agents Orange, Purple en White heeft het ecologisch evenwicht in grote gebieden totaal verstoord, terwijl de gevolgen van de dioxineverontreiniging in het herbicide Orange zowel voor het milieu als voor de mens ernstige blijvende effecten lijkt te hebben. Men schat dat 2045 % van de totale oppervlakte van Zuid-Vietnam door chemische middelen is aangetast, waarvan ongeveer een derde deel landbouwgrond.
Geschiedenis Chemische stoffen worden al lang gebruikt in oorlogvoering. De Eerste Wereldoorlog plaatste strijdgassen echter op de voorgrond. Deze oorlog wordt wel de oorlog van de chemici genoemd vanwege het op grote schaal inzetten van dodelijke gassen als wapen.
Duitsland maakte er in 1915 voor het eerst gebruik van. In april van dat jaar sloegen de Duitsers een groot gat in het front bij leper in Vlaanderen door een chloorgasaanval. Door scepsis bij de Duitse generaals werd dit voordeel niet uitgebuit. In de Eerste Wereldoorlog werd ook mosterdgas ontwikkeld, dat niet alleen via de ademhaling maar ook via de huid wordt opgenomen. Door het gebruik van dit gas vielen er 90000 doden. De voorraden van deze gassen werden na de Eerste Wereldoorlog als gevolg van algemene verontwaardiging over het gebruik ervan vernietigd.
In de periode tussen de wereldoorlogen werd het gebruik van mosterdgas door de Italianen in Ethiopië berucht. In de Tweede Wereldoorlog is er veel onderzoek gedaan naar zenuwgassen; zij werden wel geproduceerd, maar niet ingezet. Men was bang voor vergeldingsaanvallen. Na de oorlog werden de voorraden niet vernietigd, waarschijnlijk doordat er geen gebruik van was gemaakt, waardoor publieke verontwaardiging achterwege bleef.
In de laatste jaren is er sprake van voorbereidingen voor de produktie van vervangende chemische wapens in de vs. De vervanging van de bestaande, deels lekkende en onbetrouwbare voorraden zou dan moeten gebeuren door het invoeren van zgn. binaire munitie. Deze bestaat uit een lading van twee op zichzelf vaak ongevaarlijke stoffen die door een tussenschot van elkaar gescheiden zijn. Bij het afvuren breekt het tussenschot waarna de chemische stoffen reageren en daardoor het zenuwgas vormen. Deze wapens maken gebruik ervan voor de eigen troepen minder gevaarlijk, doordat de risico’s voor ongevallen bij transport en opslag kleiner zijn. Daarmee wordt echter volgens critici de drempel voor het gebruik verlaagd.
Behalve verbeteringen aan bestaande wapensystemen zijn er ook steeds pogingen gedaan giftiger stoffen te vinden. De laatste tijd wordt daarbij in een nieuwe richting gezocht. Natuurlijke organismen produceren verbindingen die vele malen giftiger zijn dan de door de mens geproduceerde zenuwgassen. Voorbeelden zijn slangegiften, paddestoelengiften (mycotoxinen) en bacteriegiften (b.v. het botulisme-toxine). Met biologische wapens zijn al in de Tweede Wereldoorlog proeven gedaan o.a. door de Engelsen met Anthraxbacteriën (miltvuur). De laatste jaren zijn er verscheidene malen (niet waterdicht bewezen) beschuldigingen aan het adres van de USSR geweest dat zij dergelijke stoffen al zou produceren. De mogelijkheid dat er pogingen in het werk gesteld worden synthetisch vergelijkbare chemische stoffen als wapen te ontwikkelen is niet ondenkbaar.
Internationale beheersing Vanaf het begin heeft het gebruik van chemische wapens sterk verzet opgeroepen. In 1922 werd er door de vs bepleit dat er een verdrag moest komen dat het gebruik van verstikkende, giftige of andere schadelijke gassen in oorlogssituaties verbiedt. In 1925 resulteerde dat pleidooi in een internationaal verdrag, het Protocol van Genève; eind 1980 hadden 100 landen dit verdrag ondertekend. De initiatiefnemer, de vs, ondertekende het verdrag echter pas in 1975.
De USSR heeft zich het recht voorbehouden zich niet aan het verdrag gebonden te achten tegenover landen die het verdrag niet ondertekend hebben. In 1969 en 1972 werd het Protocol aangevuld met bepalingen die een aantal onduidelijkheden uit het verdrag van 1925 ophieven. De omschrijving werd uitgebreid, zodat niet alleen gassen eronder vallen, maar alle chemische middelen met directe toxische effecten voor mens, dier en plant. Hieronder vallen dus ook traangas en herbiciden.
