afval dat vrijkomt bij industriële processen en dat in vele gevallen milieugevaarlijke stoffen bevat. In de Ned.
Wet chemische afvalstoffen is gedefinieerd wat chemisch afval is en wat niet; zij heeft de afvalstoffen ingedeeld in de klassen A, B, C, D (zie tabel 1, p. 114). Chemisch afval komt niet alleen vrij bij processen in de chemische, maar ook in de metaalverwerkende, de grafische en de galvanische industrie, bij rioolwaterzuiveringsinstallaties en ook wel in de hobbysfeer (b.v. verfresten, fotochemicaliën). Tabel 2 (p.115) geeft een overzicht van de hoeveelheden chemisch afval die jaarlijks in Nederland vrijkomen, gerangschikt naar herkomst.In België wordt de term chemische afvalstoffen niet gehanteerd. Men maakt onderscheid tussen industriële en giftige afvalstoffen (de laatste zijn gedefinieerd bij KB).
De overheid maakt bij het chemische afval onderscheid tussen verwerkbaar en nietverwerkbaar chemisch afval. Deze termen zijn ongelukkig gekozen, want zij betekenen slechts dat voor de eerste categorie voldoende verwerkingscapaciteit aanwezig is en voor de tweede niet. Voor een deel van het niet-verwerkbare chemisch afval bestaan er wel verwerkingstechnieken, maar de capaciteit van de bestaande installaties is ontoereikend, of de technieken worden om economische redenen niet toegepast. Slechts voor een deel van het nietverwerkbare chemisch afval bestaan geen verwerkingstechnieken (b.v. sommige zware metalen). Voor deze categorie moet ernaar gestreefd worden de afvalstroom te verminderen door over te gaan op andere produktiemethoden, of sommige produkten niet meer te fabriceren.
Een deel van het chemisch afval kan zonder veel milieubezwaren verbrand worden in speciale ovens. In Nederland is er slechts een grote, universele verbrandingsoven voor chemisch afval. Deze staat bij de Afvalverwerking Rijnmond (AVR) en heeft een jaarcapaciteit van ca. 60000 t. Deze oven is evenwel nogal verouderd, waardoor afval met hoge gehaltes aan chloor en fluor niet verwerkt kan worden. Ook aan boord van het verbrandingsschip Vulcanus wordt op volle zee chemisch afval verbrand. Een grote hoeveelheid chemisch afval wordt legaal of illegaal geloosd op het oppervlaktewater of in de zee.
Daarbij gaat men ervan uit dat door de verdunning het gevaar van de geloosde stoffen ongedaan gemaakt wordt. Het is evenwel gebleken dat de verwachte verdunning lang niet altijd optreedt, terwijl er in sommige gevallen (b.v. bij kwik en cadmium) bovendien een accumulatie via de voedselketens kan optreden. Bij de geldigheid van het zgn. verdunningsprincipe moeten dan ook vraagtekens geplaatst worden.
Er zijn in Nederland bedrijven die zich gespecialiseerd hebben in de verwijdering en verwerking van chemisch afval. Mede door een aantal recente gifschandalen (o.a. Lekkerkerk, de Uniser-affaire, het EMKterrein in Krimpen aan de IJssel) hebben deze bedrijven een slechte naam gekregen. In tabel 4 wordt voor een aantal stoffen aangegeven hoe die verwerkt zouden kunnen worden. Er bestaat in Nederland b.v. voldoende capaciteit voor het terugwinnen van zilver, zink en enige andere metalen en voor het ontgiften en regenereren van vervuilde oplosmiddelen.
De niet-verwerkbare chemische afvalstoffen worden onderverdeeld in de bulkafvalstoffen die in grote hoeveelheden vrijkomen en die zonder veel bezwaar gestort kunnen worden, de afvalstoffen die tijdelijk opgeslagen kunnen worden omdat verwerkingsmethoden in ontwikkeling zijn, en de overige niet-verwerkbare afvalstoffen. Deze laatste groep wordt weer verdeeld in een zware (Cl), middel (C2) en lichte (C3) categorie. In 1980 bracht de Commissie Opslag Niet-verwerkbare Chemische Afvalstoffen (de commissie-Hofman) een interimadvies uit over de C2 categorie. Zij stelt dat deze stoffen definitief in speciale opslagplaatsen moeten worden opgeborgen. Daarbij moeten speciale voorzieningen getroffen worden ter voorkoming van verontreiniging van bodem, grondwater, oppervlaktewateren en lucht. In dit verband heeft de AVR een plan opgesteld voor het aanleggen van een kunstmatig kustduin, waaronder in betonnen caissons het afval geplaatst zou kunnen worden.
Tot 1990 heeft de AVR de mogelijkheid niet-verwerkbaar chemisch afval op te slaan in zoutmijnen in de BRD (deelstaat Hessen). Daarnaast wordt ook veel chemisch afval opgeslagen in de DDR.
Tabel 1. Afvalstoffen die volgens de Wet chemische afvalstoffen beschouwd worden als chemisch afval.
Afval dat vrijkomt bij de primaire produktie van: aluminium, ijzer, zink en staal chloor, broom, zoutzuur en natronloog natriumcarbonaat, natriumbicarbonaat fosforzuur, polyfosfaten, fosfaatkunstmeststoffen anorganische pigmenten bestrijdingsmiddelen Klasse A: produktieafval met meer dan 50 mg!kg van een of meer van de volgende stoffen:
antimoon en antimoonverbindingen arseen en arseenverbindingen beryllium en berylliumverbindingen cadmium en cadmiumverbindingen chroom(vi)-verbindingen kwik en kwikverbindingen seleen en seleenverbindingen telluur en telluurverbindingen thallium en thalliumverbindingen anorganische cyaanverbindingen metaalcarbonylen aromatische polycyclische verbindingen Klasse B: produktieafval met meer dan 5000 mg! kg van een of meer van de volgende stoffen:
aminen asbest boor-, snij-, slijp- en walsolie broom chloor chroom(m)-verbindingen kobaltverbindingen fenol en fenolverbindingen ferrosilicium fluor fosfor (witte) halogeensilanen halogeenverbindingen die zure dampen afgeven hydrazinen isocyanaten koperverbindingen lood en loodverbindingen mangaansilicium mercaptanen molybdeenverbindingen nikkelverbindingen nitrillen ontplofbare stoffen organische azoverbindingen organische azoxyverbindingen organische fosforverbindingen organische halogeenverbindingen organische nitro(so)verbindingen organische peroxiden thiocyanaten tinverbindingen vanadiumverbindingen wolfraamverbindingen zilververbindingen Klasse C: produktieafval met meer dan 20 000 mglkg van een of meer van de volgende stoffen:
ammoniak(verbindingen)
anorganische peroxiden aromatische koolwaterstoffen bariumverbindingen bromaten chloraten fluorverbindingen fosforverbindingen hypobromiden hypochloriden jodaten nitraten nitrieten organische siliciumverbindingen organische zwavelverbindingen sulfiden zinkverbindingen zouten van perzuren zuuranhydriden zuurbalogeniden Klasse D: produktieafval met meer dan 50 000 mglkg van een of meer van de volgende stoffen:
alifatische koolwaterstoffen aluminium (stof, poeder)
aluminiumcarbide anorganische zuren calcium hydriden hydroxiden (diverse)
kalium lithium magnesium metaalwaterstofsulfaten naftenische koolwaterstoffen natrium nitriden organische zuurstof- en stikstofverbindingen oxiden (diverse)
titaan (stof, poeder)
zink (stof, poeder)
zirkonium (stof poeder)
zwavel Niet onder de wet vallen de volgende stoffen:
plantaardige en dierlijke materialen keramische materialen glasprodukten gepolymeriseerde kunststoffen en rubbers aluminium-, calcium- en ijzerfosfaten restanten van wegverharding en dakbedekking vormzand ijzergieterijen slib van biologische waterzuiveringsinstallaties bouw- en sloopafval mestoverschotten afval van vuilverbrandingsinstallaties mijnbouwafval dat weer in de bodem wordt gestopt Het in België niet-verwerkbare afval wordt uitgevoerd naar het buitenland.
