het ontsnappen van gas uit ondergrondse distributieleidingen als gevolg van losgeraakte verbindingen, breuken of scheuren, corrosie van leidingen enz. Vooral vlak na de overschakeling van stadsgas op aardgas is het aantal lekken zeer groot geweest, omdat het oude stadsgasdistributienet feitelijk niet geschikt was voor transport van aardgas.
In de loop van enkele jaren moesten bijna alle verbindingen in dit leidingnet worden gerepareerd. Niettemin komen ook tegenwoordig nog geregeld lekkages voor als gevolg van verzakkingen, beschadigingen tijdens graafwerkzaamheden of corrosie en veroudering van het leidingnet. Als het lek vlak bij of onder een huis ligt, kan het ontsnappende gas zich ophopen in de kruipruimte onder het huis. Dit kan tot ernstige ongelukken aanleiding geven (b.v. Boskoop, 1982). Als het lek verder van de bebouwing afligt, is er meestal geen gevaar voor explosies, maar wel kunnen de planten schade ondervinden.Binnen de bebouwde kom, m.n. in oudere stadswijken waar de kans op lekkage groter is vanwege de ouderdom van het distributienet, kan aardgaslekkage veel schade aanrichten onder de beplantingen. Zo is gebleken dat de sterfte onder straatbomen in 60— 90 % van de gevallen het gevolg is van aardgaslekkage. Zelfs kleine gaslekken (b.v. 25 1 per uur, wat vergelijkbaar is met de waakvlam van een geiser) kunnen nog schade veroorzaken, omdat de bodem in een stad vaak volledig is afgesloten met asfalt, klinkers of tegels. De ventilatie van de bodem wordt daardoor ernstig belemmerd.
Aardgas bestaat vnl. uit methaan, een niet direct giftig gas. Ook de andere bestanddelen, o.a. stikstof, ethaan en kooldioxide, zijn niet direct giftig voor planten. Rondom een aardgaslek wordt echter de zuurstof uit de bodem verdrongen. Tevens wordt zuurstof verbruikt door bacteriën, die het methaan oxideren tot kooldioxide en water. Deze methaan-oxiderende bacteriën zijn vaak zo actief, dat vrijwel alle methaan die vrijkomt uit een lek in de bodem wordt geoxideerd. Alleen bij grotere lekken (enkele honderden liters per uur) zal het gas ook deels in de atmosfeer ontwijken.
Het zuurstofverbruik bij deze oxidatie kan zeer hoog zijn, in de orde van 2 1 zuurstof per dag per kubieke decimeter grond (normaal is het zuurstofverbruik in de bodem ongeveer 0,02 1 zuurstof per dag per kubieke decimeter grond). Door dit hoge zuurstofverbruik en door de slechte bodemventilatie onder wegdekken, wordt de bodem rondom een aardgaslek spoedig zuurstofloos, waardoor wortelgroei niet meer mogelijk is. Bovendien treedt de vorming op van giftige ionen, zoals gereduceerd ijzer (Fe2+), mangaan (Mn2+) en sulfide (S2 ). Binnen een straal van vele meters rondom het lek zal hierdoor de beplanting afsterven.
Vooral de kleine gaslekken worden vaak pas ontdekt als een straatboom al ernstig is aangetast. Gelukkig is in de jaren zeventig de preventieve controle goed op gang gekomen. Dit betekent, dat plantsoenendiensten en gasbedrijven nauw samenwerken en regelmatig de zuurstof- en methaangehalten in de bodem controleren. Vooral op plaatsen waar het gasdistributienet is verouderd en waar bovendien waardevolle beplantingen aanwezig zijn, worden soms 2—3 maal per jaar controles uitgevoerd.
Een gaslek moet zo snel mogelijk worden gerepareerd. Verder moet ook de bodemventilatie verbeterd worden, anders blijft men nog maandenlang de negatieve gevolgen merken (boom herstelt zich niet, nieuwe aanplant sterft opnieuw af). De bodemventilatie onder een bestrating kan men verbeteren door in de bodem ‘ventilatiekokers’ aan te brengen, die worden afgedekt met een gatentegel. Deze ventilatiekokers worden ook toegepast als preventieve maatregel bij waardevolle straatbomen. Ontstaat er dan een gaslek, dan blijft de invloedssfeer van dit lek beperkt omdat het gas via de ventilatiekokers kan ontwijken en, door de goede zuurstoftoevoer, gedeeltelijk ook wordt geoxideerd.
