Differentiëren is het bewust, doelgericht aanbrengen van verschillen in instructie, leertijd of leerstof binnen een (heterogene) groep of klas leerlingen, op basis van onder andere hun prestaties (G.J. Reezigt (1999)).
Uit het boek: 'Differentiëren is te leren, omgaan met verschillen in het voortgezet onderwijs':
Enkele belangrijke aspecten uit deze definitie lichten we nader toe:
• bewust: de docent observeert de leerlingen en bereidt de les voor, afgestemd op deze specifieke leerlingen met hun onderlinge verschillen. Differentiatie in de les gebeurt niet ad hoc, maar voorbereid.
• doelgericht: de docent stelt scherpe doelen en werkt vanuit het lesdoel. Bij differentiatie kan de docent meerdere lesdoelen stellen, op basis van de verschillende groepen leerlingen in de klas.
• heterogeen: er bestaan veel combinatieklassen, zoals vmbo-basis/kader of havo/vwo, waarin niveauverschillen duidelijk aanwezig zijn. In feite is echter elke klas heterogeen: dé havo-klas bestaat bijvoorbeeld niet.
• prestaties: differentiatie gebeurt meestal op basis van prestatieverschillen. Docenten kunnen echter ook met andere verschillen rekening houden, zoals motivatie en leervoorkeur. Op dit punt zou de definitie van Reezigt dus uitgebreid kunnen worden.
In dit boek hebben wij het doorgaans over interne differentiatie: differentiatie binnen klassenverband. Maar natuurlijk vindt differentiatie ook daarbuiten plaats: externe differentiatie. Een voorbeeld van externe differentiatie is dat leerlingen na de basisschool in een bepaald niveau van het voortgezet onderwijs worden geplaatst.
Differentiëren kan op verschillende manieren. We maken onderscheid tussen divergente en convergente differentiatie.
Divergent differentiëren is afgestemd op de individuele leerling. Convergente differentiatie gaat ervan uit dat de hele groep de(zelfde) doelen behaalt. De les start met alle leerlingen gezamenlijk en het minimale lesdoel is voor alle leerlingen hetzelfde. De verschillen zitten in de instructie, de begeleide inoefening en de verwerking.
