Woordenboek van medische eponiemen

T.Beijer en C.G.L.Apeldoorn (1998)

Gepubliceerd op 17-06-2020

onderbinding van Larrey

betekenis & definitie

deze afbinding van de arteria femoralis vlak onder het ligamentum inguinale werd door de Franse legerchirurg Dominique Jean, baron de Larrey (1766-1842) toegepast bij beenamputaties.

Larrey, tijdens Napoleon hoofd van de militair-geneeskundige dienst, heeft de generaal en latere keizer vergezeld op diens vele veldtochten. In Italië, Egypte, Duitsland, Oostenrijk, Spanje en Rusland nam Larrey aan wel zestig veldslagen deel. Behalve Napoleon werden ook vele van zijn beroemde maarschalken en generaals door hem behandeld.

Larrey, geboren in de Hautes Pyrénées, vertrok na de dood van zijn vader naar Toulouse, waar hij onderdak vond bij zijn oom, chirurg in het St. Joseph-Ziekenhuis. Hij studeerde er geneeskunde en bekwaamde zich voornamelijk in de chirurgie. In 1787 spoedde Larrey, inmiddels eenentwintig jaar oud, zich naar Parijs, waar hij een benoeming kreeg als assistent bij Pierre Joseph Desault (1744-’95), chirurg in het ziekenhuis Hôtel-Dieu. Het volgend jaar voer hij als marine-arts op het oorlogsschip Vigilante naar New Foundland. Tijdens deze reis bestudeerde hij de zeeziekte en andere kwalen en schreef hij een proefschrift over de Eskimo’s. Begin 1789 keerde hij naar Parijs terug (Treue). Van 1792 tot 1794 diende Larrey in Napoleons Rijnleger. Hij ergerde zich zeer aan het legervoorschrift dat de lazaretten minstens een mijl achter het front moesten liggen. Pas na het einde van een veldslag transporteerde men de gewonden naar het lazaret. Een wachttijd van soms wel 24 tot 36 uur was voor velen fataal. Op Larrey’s initiatief werden de zogenaamde ambulances vigilantes ingericht. Door deze vliegende veldlazaretten werd de eerste hulp op het slagveld aanmerkelijk verbeterd. Ook kwam hij in die tijd steeds meer tot de overtuiging dat in geval van ernstige schotwonden een directe amputatie levensreddend is. De snelheid waarmee hij opereerde grensde aan het onmogelijke; de meeste amputaties duurden bij hem niet langer dan vijftien seconden.

In 1794 werd Larrey tot chef-chirurg van het leger benoemd; drie jaar later bekleedde hij die post in Napoleons Italiaanse leger. Na Napoleons overwinning (1809) bij Wagram, een dorp in NederOostenrijk, verhief de keizer hem in de adelstand. Op de Russische veldtocht (1812.—’13) was baron de Larrey eveneens van de partij. Tijdens de Franse terugtocht was er voor hem en zijn assistenten veel werk aan de winkel. Op het slagveld bij Borodino verrichte Larrey bij het licht van een brandende toorts in één etmaal tweehonderd amputaties (Presser).

Toen Napoleon in de Volkerenslag bij Leipzig (oktober 1813) het onderspit moest delven en naar Elba verbannen werd, bleef Larrey in Frankrijk achter. Binnen een jaar zette de verjaagde keizer al weer voet op Franse bodem en terstond bood de trouwe Larrey zijn diensten aan. In de slag bij Waterloo, die een eind maakte aan de beruchte ‘honderd dagen’, liep Larrey niet alleen een hoofdwond door een sabelhouw op, maar raakte hij ook in krijgsgevangenschap. Zijn prachtige degen, Napoleons geschenk voor zijn verdiensten in de slag bij Aboekir (1798), waarin de woorden ABOUKIR ET LARREY gegraveerd waren, werd hem bovendien ontnomen. Door bemiddeling van de oude Pruisische veldmaarschalk Blücher herkreeg hij spoedig zijn vrijheid en als ambteloos burger keerde Larrey naar Parijs terug.

Pas na Napoleons overlijden (1821) mocht hij zich weer in de wapenrok hullen. Na een reis naar Algiers, waar hij de hospitalen en de gezondheidsdienst inspecteerde, overleed hij op de terugreis in Lyon. C’EST L’HOMME LE PLUS VERTUEUX QUE J’AI CONNU staat op zijn grafsteen op het Parijse kerkhof Père Lachaise gebeiteld. Behalve honderdduizend francs waren dit de woorden die Napoleon hem in zijn testament nagelaten had.

Larrey, misschien wel de grootste militaire arts aller tijden, heeft zijn medische oorlogsherinneringen beschreven in zijn vierdelige werk Mémoires de médecine militaire et campagnes (1812-1817). Behalve dit werk verscheen twaalf jaar eerder: Mémoires sur Vophthalmie régnante en Egypte, een beschrijving van de miliaire oftalmie (een bepaald soort oogontsteking), waarmee hij tijdens Napoleons Egyptische veldtocht geconfronteerd was.