jennerisatie

betekenis & definitie

opwekken van immuniteit tegen een infectieziekte door inenting met het verzwakte agens van die ziekte. Aanvankelijk verstond men hieronder: vaccinatie (Lat. vacca - koe) volgens de methode van de Engelse arts Edward Jenner (1749-1823), die zijn patiënten voor de menselijke pokziektc (variola) vrijwaarde door ze met koepokstof in te enten.

In Jenners tijd waren de pokken nog een zeer gevreesde ziekte. In krottenwijken en aan vorstelijke hoven, overal kwam men mensen tegen met een door de pokken ontsierd gelaat. Vooral in de oosterse landen kwam de ziekte zeer frequent voor. Aangezien men in die landen wist dat de pokken nooit recidiveerden, werd het de gewoonte de ziekte in lichte mate op te roepen. In China werden al eeuwenlang fijngemalen korsten van pokpuisten door een blaaspijpje in de neus geblazen; die pokziekte had een milder karakter dan die welke langs natuurlijke weg ontstond. Hierna was men voor de ziekte gevrijwaard; er was een immuniteit ontstaan. Een andere methode was dat men smetstof, verkregen uit een pokpuist, met een naald in de huid bracht.

Ook in Afrika en het Midden-Oosten pasten slavenhandelaars deze variolatie toe op hun “koopwaar’ om de sterfte aan pokken te verminderen. In Europa vond de methode nauwelijks ingang. In de achttiende eeuw zou door het voortvarend optreden van de erudiete Lady Montagu (1689-1762), echtgenote van de Engelse gezant in Constantinopel, hieraan een eind komen. De variolatie was in die stad zeer gebruikelijk en geschiedde door de ‘pokkenvrouwtjes’, die met besmette naalden een ader aanprikten. Door een Griekse arts liet Lady Montagu haar beide kinderen inenten, met goed resultaat. Terug in Engeland (1721) propageerde ze de inenting. Aanvankelijk was men vrij sceptisch, maar na een geslaagde proefneming op zes ter dood veroordeelden, die gratie kregen, besloot het Engelse hof tot variolatie. Vrij spoedig werd deze methode ingevoerd, niet alleen in Engeland, maar ook op het Europese vasteland.

De variolatie was echter niet zonder gevaren: een schijnbaar lichte infectie kon na overenting zeer ernstig, in twee procent van de gevallen zelfs dodelijk, verlopen. Ook kwam het regelmatig voor dat men met de inenting een andere ziekte (syfilis) overbracht. Het was Jenner die hierin verandering zou brengen.

Jenner, zoon van een predikant in Berkeley, studeerde geneeskunde in Londen bij de beroemde John Hunter (1728-’93), in wiens huis hij ook onderdak vond. Tussen beide mannen ontstond een levenslange vriendschap; gedurende twintig jaar correspondeerden ze met elkaar. Toen Jenner in 1773 afgestudeerd was, vestigde hij zich in zijn geboorteplaats. Nadat hij in 1792 zijn doctoraat verkregen had aan de St. Andrew’s University te Londen, legde hij zijn algemene praktijk neer.

Reeds van zijn jeugd af, toen een melkmeisje hem vertelde: 'Oh, I shall never have smallpox, for l have had cowpox’, bleef dit fenomeen hem fascineren (Major). Inderdaad kregen de meisjes door het melken van koeien met pokzweren aan uiers en tepels nooit echte pokken. Aangemoedigd door de woorden van zijn vriend Hunter: ‘Why think, why not try the experiment’ entte hij in 1789 zijn anderhalfjarig zoontje met varkenspokken; twee jaar later bleek de jongen ongevoelig voor mensenpokken toen hij hem met variola-smetstof inoculeerde (Lindeboom, 1993)-

Jarenlang bestudeerde Jenner de koepokziekte, die hij ‘variolae vaccinae’ noemde. In 1796 inoculeerde hij de achtjarige James Phipps met smetstof uit de koepokken van het melkmeisje Sarah Nelmes. Er ontstond een kleine pokpuist en toen hij na zes weken het jongetje besmette met menselijke pokken, gebeurde er niets. De koepok had de jongen, evenals zijn zoontje, beschermd tegen de menselijke pokken. Van die tijd af ging Jenner gestaag met zijn inentingen door. Jenners verzoek om zijn bevindingen in een vergadering van de Royal Society mee te delen, werd geweigerd (Major). Teleurgesteld publiceerde hij in datzelfde jaar (1798) zijn zeventig pagina’s tellend geschrift: An inquiry into the causes and effects of the variolae vaccinae.

Langzaam luwde de oppositie en vaccinatie vond algemeen ingang. Napoleon paste de methode in zijn leger toe. Het Engelse parlement schonk Jenner tienduizend pond sterling en vijf jaar later nogmaals twintigduizend pond. In 1813 verleende de universiteit van Oxford hem het eredoctoraat. In Londen werd een nationale stichting voor koepokinenting, de Royal Jenner Society, opgericht; in achttien maanden werden er twaalfduizend vaccinaties uitgevoerd. (Lindeboom, 1993). Al spoedig werd Jenners naam over de hele wereld bekend. In 1813, tijdens de oorlog met Frankrijk, werd een familielid van Jenner, kapitein Milman, door de Fransen krijgsgevangen gemaakt. Jenner schreef Napoleon een brief om zijn vrijlating te bewerkstelligen. Toen de keizer Jenners brief onder ogen kreeg, moet hij gezegd hebben:‘Aft.' C’estJenner! Je ne peux rien refusera Jenner!’ en gelastte hij de kapitein onmiddellijk in vrijheid te stellen. (Major)

Niet alleen in Engeland, maar ook in Amerika en op het Europese vasteland werd de vaccinatie op grote schaal toegepast. Het conservatieve Engeland bleef echter een van de weinige landen waar vaccinatie niet wettelijk werd ingevoerd en de pokken, zij het in gering aantal, geregeld bleven voorkomen.