Woordenboek van medische eponiemen

T.Beijer en C.G.L.Apeldoorn (1998)

Gepubliceerd op 17-06-2020

Esmarchs manchet

betekenis & definitie

opblaasbare manchet voor het dichtdrukken van bloedvaten in een extremiteit.

Het is niet zo verwonderlijk dat de voorkeur van de Duitse chirurg Johann Friedrich August von Esmarch (1823-1908) uitging naar de behandeling van oorlogsverwondingen. In de oorlogen die Duitsland voerde tegen Denemarken (1848), Oostenrijk (1866) en Frankrijk (1870) was von Esmarch als oorlogschirurg in de voorste gelederen aanwezig.

Op zijn advies droeg iedere soldaat een snelverband in zijn ransel. Met behulp van de door hem ontwikkelde manchet was het niet alleen mogelijk een bloeding te stelpen, ook kon men ermee onder bloedleegte opereren. En door het aanleggen van de manchet om vier extremiteiten kon men in geval van shock het vaatbed zo verkleinen, dat de vitale organen enigszins gespaard bleven.

Na de Deense oorlog werd von Esmarch, die zijn chirurgische opleiding genoten had bij de Berlijnse chirurg Bernhard von Langenbeck (18IO-’87), hoogleraar in de klinische chirurgie aan de universiteit van Kiel. Zijn chirurgische ervaringen op het slagveld beschreef hij in Verbandplatz und Feldlazarett (1868) en Der erste Verband aufdem Schlachtfelde (1869). Het Uandbuch der Kriegschirurgie uit 1878 beleefde een aantal herdrukken. Zijn reputatie als oorlogschirurg was dermate groot, dat men hem de ‘Ambroise Paré van Duitsland’ noemde (Hamilton Bailey).

De mitella noemt men wel naar hem Esmarchs driekante doek en met een Esmarchs masker bedoelt men een narcosemasker voor druppelnarcose. Het naar voren schuiven van de onderkaak bij narcose om te verhinderen dat de tong achteruit zakt, is naar Esmarch en de Noorse chirurg Jacob Heiberg (1843—’88) de handgreep van Heiberg-Esmarch genoemd.

Door zijn tweede huwelijk, met prinses Henriëtte van Sleeswijk-Holstein, dochter van de Deense koning Christiaan vu, werd hij oom van de Duitse keizer Wilhelm II. Na Esmarchs pensionering in 1899 verleende dc Duitse keizer hem de titel ‘Excellentie’.