Cheyne-Stokes-ademhaling

betekenis & definitie

periodiek toe- en afnemen van de ademhaling, afgewisseld door ademstilstand (apnoe). Dit komt onder meer voor bij comateuze patiënten (hersenbloeding) en decompensatio cordis.

In 1818 verscheen in het Dublin Hospital Report een artikel getiteld ‘A case of apoplexy in which the fleshy part of the heart was converted into fat’. John Cheyne, de auteur van het artikel, hoogleraar in de geneeskunde aan het Ierse Royal College of Surgeons, schreef daarin over een patiënt: ‘The only peculiarity in the last period of his illness, which lasted eight or nine days, was in the state of respiration. For several days his breathing was irregular; it would entirely cease for a quarter of a minute, then it would become perceptible, though very low, then by degrees it became heaving and quick, and then it would be gradually cease again. This revolution in the state of his breathing occupied about a minute, during which there were about thirty acts of respiration.’ Dit citaat (Major) geeft een duidelijke beschrijving van deze afwijkende respiratie waaraan Cheynes naam is verbonden.

Cheyne (1777-1836), zoon van een chirurgijn, werd in het Schotse Leith geboren. Op jeugdige leeftijd assisteerde hij reeds zijn vader. Toen hij vijftien jaar was vertrok hij naar Edinburgh, waar hij in 1795 in de geneeskunde afstudeerde. Na een vierjarige periode als legerchirurgijn ging hij terug naar Leith, waar hij een aantal jaren in de praktijk van zijn vader werkte, in 1809 vertrok hij naar Ierland. Na enkele jaren kreeg hij een aanstelling aan het Meath Hospital in Dublin, in 1815 gevolgd door een aanstelling als hoogleraar aan het Royal College of Surgeons. Vanaf 1820 was hij Physician General, wat een vooraanstaande positie in het Ierse leger was.

Cheyne werd een van de grondleggers van de zogenoemde Ierse School, waartoe men ook mannen als Abraham Colles (1773-1843), Robert Adams (1791-1875), John Corrigan (1802-’80), Robert James Graves (1795-1853) en William Stokes (1804-’78) rekent.

De dubbele taak van hoogleraar en legerarts vergde te veel van zijn toch al slechte gezondheid. Hij verliet in 1831 Dublin en vestigde zich in Sherrington, een dorpje in het Engelse graafschap Buckinghamshire, waar hij nog slechts vijf jaar zijn dorpsgenoten op medisch gebied heeft mogen bijstaan.

Achtentwintig jaar later zou William Stokes in het Dublin Quarterly Journal of Medical Sciences het naar Cheyne genoemde ademhalingstype nogmaals beschrijven. In zijn artikel ‘Symptoms referable to the respiratory function’ dat in 1854 in zijn boek The disease of the Heart and the Aorta werd opgenomen, ging Stokes vooral in op de oorzaak van de ademhalingsstoomis: ‘The symptom in question was observed by Dr. Cheyne, although he did not connect it with the special lesion of the heart.’ (Major) Sindsdien is men gewoon het ademhalingstype naar beide Ierse artsen te noemen.

Stokes (1804-’78) werd geboren in Dublin. Whitley Stokes, zijn vader en een toegewijd Iers patriot, was daar medisch hoogleraar. Stokes begon zijn medische loopbaan in het Meath Hospital, waar Cheyne tot de staf behoorde, en promoveerde in 1825 in Edinburgh. Al in zijn studententijd publiceerde hij een klassiek geworden werk over het gebruik van de stethoscoop Treatise on the use of the stethoscope. Dit instrument had de Franse arts René Théophile Hyacinthe Laënnec (1781-1826) in 1819 in de kliniek geïntroduceerd. Afgezien van Sir John Forbes’ vertaling van Laënnecs Traité de l’auscultation médiate was dit het eerste boek dat de stethoscoop in Engeland propageerde.

Na zijn graduering verliet Stokes Edinburgh en vertrok naar Dublin. Jarenlang werkte hij met zijn vriend Robert James Graves in het beroemde Dublinse ziekenhuis. Hij was, onder meer met Cheyne, een van de stichters van de wereldberoemde Dublin School of Medicine. In 1842 volgde hij zijn vader op als regius professor, een door de kroon betaalde hoogleraar. Voordat zijn belangrijke werk Diseases of the Heart and the Aorta het licht zag, verscheen in 1837 zijn Diseases of the Chest. Dit boek werd al spoedig in het Duits vertaald.

Stokes, een van de grootsten van de klinische geneeskunde, had een buitengewoon gevoel voor humor en was bijzonder in mensen geïnteresseerd. Hij bezat een enorme werkkracht en werkte van voor het ontbijt tot laat in de avond. Tal van internationale onderscheidingen en eredoctoraten vielen hem ten deel. De Duitse keizer Wilhelm I begiftigde hem met de orde Pour le Mérite.