Ook: experimentele roman. Van oudsher hebben schrijvers experimenten uitgehaald met romanaspecten als intrige, personages, ruimte en tijd (o.a. dubbelroman, prismatische roman) en zodra dit in min of meer extreme mate gebeurt, spreekt men van een antiroman of experimentele roman.
Als de traditionele romanelementen zozeer zijn gedeformeerd dat je eigenlijk niet meer van een roman kunt spreken, wordt vaak van experimenteel proza gesproken. Een overgangsgenre tussen de traditionele roman en de antiroman is de fragmentarische roman.
Kenmerken van de antiroman zijn:
- Er is geen sprake van een duidelijke handeling met en begin, ontwikkeling en afloop. Vaak lopen allerlei handelingen door elkaar en worden afgewisseld met lyrische en essayistische stukken; inhoudelijk is de experimentele roman zo een collage.
- Personen met een naam, beroep en karakter komen zelden voor; de personages zijn niet zozeer mensen alswel ‘bewustzijnsinhouden’; vandaar de voortdurende techniek van de innerlijke monoloog.
- Uit het vorige vloeit voort dat er nauwelijks sprake is van een herkenbare tijd van en plaats van handeling en van een duidelijke chronologische volgorde.
- Ook naar de vorm is er soms sprake van een collagekarakter: vaak worden verschillende lettertypen gebruikt, soms zelfs verschillende kleuren; een enkele keer vindt men zelfs tekeningen (Harry Mulisch, De verteller, 1970).
Het wezenlijke verschil tussen een traditionele en experimentele roman ligt hierin: in de traditionele roman ligt het verhaal klaar voor de lezer, hij hoeft het alleen nog maar te lezen; de auteur is de schepper of zender ervan, de lezer de waarnemer of ontvanger. Bij de antiroman draagt de auteur een reeks gegevens aan die door de lezer geordend moeten worden tot een samenhangende tekst, vandaar het collagekarakter; het geheel is een verzameling teksten die nog tot een betekenis gebracht moet worden door de daad van het lezen en interpreteren. In zo’n boek is het niet meteen duidelijk wat er gebeurt (als er al iets gebeurt), wat de hoofdpersoon voor iemand is (als hij als ‘iemand’ is), waar en wanneer zich alles afspeelt (als iets zich al ergens en ooit afspeelt).
