Literatuur, Geschiedenis en Theorie

J.A. Dautzenberg (2009)

Gepubliceerd op 08-02-2017

A. van Schendel

betekenis & definitie

Nederlands schrijver van romans, novellen en verhalen (Batavia, Nederlands-Indië, 5.3.1874 – Amsterdam 11.9.1946). Studeerde aan de Amsterdamse toneelschool en deed daarna een studie Engels. Leraar in Engeland tot 1900, daarna enige tijd in Haarlem; later uitsluitend schrijver.

Hij woonde van 1920 tot 1930 en van 1933 tot 1945 in Italië, in de tussenliggende jaren in Parijs. P.C.Hooftprijs 1947. Van Schendels oeuvre is heel groot: 23 romans, 13 verhalenbundels en 13 andere werken (biografieën, reisverslagen, toneel en poëzie). Tot omstreeks 1930 schreef hij een twintigtal boeken in neoromantische trant, waarvan er vele in Italië gesitueerd zijn. Eén ervan wordt nog af en toe herdrukt: de roman Een zwerver verliefd uit 1904. Hoewel het verhaal zich afspeelt tegen de achtergrond van het middeleeuwse Italië ten tijde van de strijd tussen de Duitse keizer en de paus, is het geen echte historische roman. Van Schendel had niet de bedoeling een beeld van een historische periode op te roepen, maar gebruikte deze slechts als achtergrond voor een kleurrijk avonturenverhaal. In 1907 verscheen een vervolg: Een zwerver verdwaald.

Van 1920 tot 1945 woonde hij zelf in Italië en daar, ver van het koude en sombere Nederland, voltrok zich een wending: de gevoelige, sfeervolle en fantasierijke romans van zijn ‘Italiaanse periode’ maakten plaats voor de sombere realistische romans die zich in Nederland afspelen. De meest gelezen roman uit deze ‘Hollandse periode’ is Het fregatschip Johanna Maria (1930). Het neoromantische verlangen uit de vroegere boeken is nog steeds aanwezig maar is hier veel concreter: niet het onbestemde verlangen naar verre streken, andere tijden of eeuwige liefde staat centraal, maar het nuchtere zakelijke verlangen iets te bezitten. Zeilmaker Jacob Brouwer heeft maar één doel in zijn leven: eens eigenaar te worden van het schip waarop hij zovele jaren gevaren heeft. Tenslotte lukt hem dat, maar het schip is dan al oud en heeft veel geleden en kan nog slechts dienen als woonschip. De slotzin luidt: ‘Dit kwam uit de horizon, waar hij al zijn leven heen had gevaren, te voorschijn: een ligplaats voor zijn schip in Amsterdam.’