besef. Deze term heeft verscheidene betekenissen.
Het zelfbewustzijn is de kennis die ieder bezit omtrent zijn bestaan, zijn daden en de buitenwereld. Het bewustzijn dat de gegevens van onze zintuigen en ons geheugen coördineert, dat onze plaats in tijd en ruimte bepaalt, mag men niet zien als een bijzondere, georganiseerde functie die ergens in de hersenen zetelt. Het karakter ervan is noch inwendig noch uitwendig; men kan het aanduiden als een relatie met de wereld. Bewustzijn op zich bestaat niet, bewustzijn is altijd op iets gericht.→Merleau-Ponty zei het aldus: ‘Het bewustzijn is geenszins persoonlijk; het is het middelpunt van een universum’. Wat de kennis betreft, is er sprake van bewustzijnsgraden die men kan bestuderen via de→introspectieve methode (zelfwaarneming), objectieve gedragsobservatie en het→elektro-encefalogram dat de hersengolven registreert en analyseert. Volgens Delay, voor wie bewustzijn synoniem is met waakzaamheid, beschikt men over een netwerk van gegevens dankzij welke men zeven verschillende niveaus kan beschrijven, die tussen het bewustzijn en het→onbewuste liggen.
Het hoogste niveau komt overeen met sterke→emoties, waarbij de waakzaamheid zeer groot is, terwijl het laagste niveau een coma is, waarbij de zintuiglijke prikkels nog maar heel zwakke motorische reacties veroorzaken. Tussen deze twee uitersten bevinden zich: de ‘felle waakzaamheid’, de ‘ontspannen waakzaamheid’, de dagdromen, de lichte slaap met zijn→dromen, en de diepe slaap. Wat men gewoonlijk bewustzijn noemt, beperkt zich tot de niveaus die voorafgaan aan het inslapen. Voorbij het inslapen houdt het bewustzijn niet geheel op: wanneer men gedroomd heeft, herinnert men zich dit immers, en een moeder blijft in haar slaap gevoelig voor de roep van haar kind. Al heeft het bewustzijn geen eigen structuur en vaste verblijfplaats, toch hangen bewustzijnstoestanden nauw samen met de toestand en de activiteit van de hersencentra.→Analytische psychologie.
