Lexicon van de Nederlandse Landstreken

dr. H.A. Visscher (2002)

Gepubliceerd op 24-02-2017

Veluwe

betekenis & definitie

Een voor Nederlandse begrippen natuur- en reliëfrijk gebied waar Scandinavisch landijs in de voorlaatste koude tijd van het geologisch verleden over grote aaneengesloten oppervlakten een dominante rol speelde bij de vorming van het landschap.

De grote invloed van het landijs blijkt uit de aanwezigheid van een omvangrijk complex stuwwallen, dat de ruggengraat van het natuurrijke Veluwemassief vormt en zowel bij Apeldoorn als Arnhem locaal tot meer dan 100 meter boven N.A.P. reikt. Tussen de stuwwallen van de Veluwe heeft smeltwater van het landijs grote geo(morfo)logische invloed uitgeoefend. De gebieden waar dit het geval was zijn bekend als het Tongbekken van Leuvenum en de Laagte van Wolfheze.
In de pas tienduizend jaar achter ons liggende laatste ijstijd hebben met name smeltwater en de wind nog een belangrijke rol bij de vormgeving van het gebied gespeeld. Het smeltwater voerde daarbij veel materiaal naar elders weg, terwijl de wind het vooral aanvoerde. Aan het laatste herinneren met name fijnzandige afzettingen, die in historische tijd onder invloed van allerlei menselijke activiteiten op veel plaatsen (weer) een tijdlang onderhevig waren aan verstuivingen.
Van die (sub)recente windwerking getuigen heuvels en laagten met een grillig reliëf. Aan de natuurlijke begroeiing herinneren nog enkele loofbosrelicten van de Oost- en West Veluwe. Elders maakten de natuurlijke loofbossen door vellingen en begrazing meer en meer plaats voor steppe- en heidevegetaties, welke eeuwenlang beeldbepalend waren en later vaak in zandwoestijnen veranderden. Vooral de afgelopen anderhalve eeuw was sprake van uitgebreide herbebossingen, waarbij vooral naaldhout zou worden geplant.
De randen van de reliëf- en natuurrijke Veluwe worden grotendeels door min of meer verstedelijkte zones en oude buitens gemarkeerd. Vooral Arnhem en Apeldoorn zouden er tot grote plaatsen uitgroeien.
Dwars door de streek lopen enkele spoorlijnen en autosnelwegen, die ter plaatse van de stuwwallen veelal zijn ingegraven.
Behalve de hierboven beschreven natuurrijke landstreek van Midden Nederland, wordt ook een gebiedje in de gemeente Asten Veluwe genoemd. Bovendien ligt er zowel bij Heerewaarden als Veghel een buurtschap Veluwe.