Een groot deel van het waterrijke en venige polderland tussen de droogmakerijen Schermer, Beemster en Starnmeerpolder, die respectievelijk ten westen noordwesten, oost zuidoosten en zuid zuidwesten van het gebied zijn gelegen. In het noordoosten wordt de Eilandspolder niet door een droogmakerij maar de venige Middeleeuwse Polder Mijzen begrensd.
Vooral het oostelijk deel van het gebied vertoont de voor Middeleeuwse veenpolders kenmerkende, vanuit lintdorpen gerealiseerde gesegmenteerde natte repen verkaveling.
In of aan de rand van het gebied liggen de lintvormige nederzettingen Schermerhorn, Groot Schermer, Noordeinde, Graft, De Rijp, West Grafdijk en Oost Grafdijk. Van deze verruimde De Rijp haar bestaansmogelijkheden door haringvisserij te gaan bedrijven.
De waterrijkdom van de Eilandspolder houdt onder meer verband met het geregeld wegbaggeren van veen uit de talrijke sloten. Ze is echter ook het gevolg van oeverafslag. Deze leidde zelfs tot het ontstaan van een aantal meren. Verreweg het grootst werden het Noordeinder Meer en Grafter Meer. Deze zijn later echter weer drooggelegd. Verder werd het aan de noordkant van Graft ontstane Sapmeer grotendeels in een droogmakerij veranderd.
Geheel behouden plassen van de Eilandspolder zijn De Knie, het Arismeer, de meerachtige Kruissloot en De Lei. Deze liggen allen in het westelijk deel van het gebied.
Zowel door het vrijwel ontbreken van wegen als de waterrijkdom kunnen veel boeren hun land slechts met schuiten bereiken. Vanwege deze omstandigheid is een voortzetting van de agrarische bedrijfsvoering er al geruime tijd niet aantrekkelijk meer. Er bestaat echter de mogelijkheid het moeilijk bereikbare land aan de Stichting het Noord Hollands Landschap en Staatsbosbeheer te verkopen. Veel percelen kwamen dan ook al in handen van deze organisaties.
Botanisch blijkt het gebied vooral interessant als een brak venig milieu, dat diverse verlandingsstadia vertoont. Verder is het gebied ornithologisch van veel betekenis voor weide-, moeras- en watervogels.
In het recente verleden onderging alleen De Rijp een uitbreiding van enige betekenis.
De ontwikkelingen in het gebied van de Eilandspolder doen denken aan die in de zuidelijker gelegen polder Wormer, Jisp en Neck.
