Lexicon van de Nederlandse Landstreken

dr. H.A. Visscher (2002)

Gepubliceerd op 24-02-2017

Bommelerwaard

betekenis & definitie

De Bommelerwaard is het door de Waal, Andelse Maas en Maas omsloten meest zuidwestelijke deel van het Gelderse rivierengebied en beslaat een oppervlakte van bijna 16.000 ha. De streek is genoemd naar de er aan de Waal gelegen oude stad Zaltbommel. Met zijn uiterwaarden meegerekend is het gebied ongeveer 24 km lang. Daarbij bedraagt de breedte van het centrale en oostelijk deel ongeveer 8 kilometer, terwijl het veel smallere westelijk deel door het samenvloeien van de Andelse Maas en Waal tegenover het stadje Woudrichem in een punt eindigt. Bij die westpunt ligt het bekende Slot Loevestein.

Met andere delen van het rivierengebied (Betuwe) heeft de Bommelerwaard gemeen, dat enkele generaties min of meer zandige stroomruggen van nogal uiteenlopende breedte en ouderdom er zich manifesteren als een netwerk van gordels. Langs de randen van de waard zijn deze geo-fenomenen relatief jong, elders ouder. In het midden van de waard liggen Bruchem en Kerkwijk op een van de oudste stroomruggen.
Waar het netwerk stroomruggen wijdmazig is vormen de ertussen gelegen zware komgronden langgerekte laagten. Verreweg de grootste verbindt de zuidoostelijke omgeving van Zaltbommel met het uiterste westen van de waard.
In de laagten met komgronden bleven de koppen van enkele tegen het einde van de laatste ijstijd gevormde dekzandruggen en (vrijwel) even oude rivierduinen als donken boven de rivierafzettingen uitsteken.
Bij Heerenwaarden waren de Maas en Waal zowel door twee natuurlijke geulen als een kanaaltje met elkaar verbonden.
De meanders aan de zuidwest-, noord- en zuidoostkant van de Bommelerwaard verdwenen respectievelijk in de Middeleeuwen, 17de eeuw en na 1887.
Langs de westkant van de Bommelerwaard is de Andelse Maas een rivierarm, die in twee fasen ontstond.
Evenals elders in het rivierengebied zijn er in de komgronden pas na de Tweede Wereldoorlog boerderijen gebouwd en vinden we er voornamelijk grasland.
Tussen Zaltbommel en 's Hertogenbosch wordt de Bommelerwaard door een spoorlijn en de autosnelweg A 2 gesneden.