Rooms katholieke Kerk, Nederland Tijdens de Middeleeuwen behoorden de verschillende bisdommen in de Noordelijke en Zuidelijke Nederland tot de buitenlandse aartsbisdommen Keulen, Reims en Trier. In 1559 kwam de paus met een nieuwe kerkelijke indeling, waarbij drie zuiver Nederlandse aartsbisdommen werden opgericht: Kamerijk (Waals), Mechelen (Vlaams) en Utrecht (Noord-Nederlands).
De aartsbisdommen waren verdeeld in vijftien bisdommen. De nieuwe organisatie van de Kerk sloot aan bij de centralisatiepolitiek van de → Habsburgers. De kerkelijke indeling vergrootte de ontevredenheid in de Nederlanden. De Nederlandse Opstand en de daaruit voortvloeiende → Tachtigjarige Oorlog beletten de uitvoering van de nieuwe kerkelijke structuur. Door de vestiging van het protestantisme in de Noordelijke Nederlanden kwam de zorg voor de rooms-katholieken bij de Hollandse Missie te berusten. Het katholicisme bleek zich in het Noorden goed te handhaven; tussen de vijfendertig en veertig procent van de bevolking bleef katholiek. Het werd de rooms-katholieken als → dissenters echter onmogelijk gemaakt een ambtelijke of politieke carrière te maken. Zij genoten wel godsdienstvrijheid, maar geen vrijheid van godsdienstoefening. De → Franse tijd bracht gelijkstelling voor de rooms-katholieken. In 1853 werd de kerkelijke hiërarchie hersteld (→ Aprilbeweging). De Nederlandse Kerkprovincie bestaat nu uit het aartsbisdom Utrecht en de bisdommen Haarlem, 's-Hertogenbosch, Breda, Roermond, Rotterdam en Groningen.
Na 1960 liep het aantal katholieken dat regelmatig de kerk bezocht sterk terug. Daarnaast ontstond een sterke polarisatie tussen conservatieven en progressieven. In de jaren zestig ontstond het beeld van een Nederlandse Kerk die onder leiding van de Utrechtse aartsbisschop kardinaal Alfrink afweek van de leer van de Kerk. Vanuit het Vaticaan werd hierop gereageerd door het benoemen van een aantal conservatieve bisschoppen, wat de polarisatie nog meer in de hand werkte. In de loop van de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig werden de betrekkingen met het Vaticaan beter. De bisschopsbenoemingen sinds 1990 ontmoetten nauwelijks tegenstand, zodat de tegenstellingen binnen de Nederlandse rooms-katholieke Kerk leken af te nemen. Het proces van kerkverlating ging in de jaren negentig echter door.
België Het verzet tegen de godsdienstpolitiek van keizer Jozef II (1765 1790) was een van de oorzaken van de → Brabantse Omwenteling (1789). Het concordaat van 1801 dat de Fransen met de paus sloten, liet enkel de bisdommen Doornik, Gent, Luik, Mechelen en Namen bestaan.
In 1834 werd het bisdom Brugge heropgericht en in 1961 het bisdom Antwerpen. Het bisdom Hasselt werd in 1967 opgericht, zodat de Belgische kerkprovincie sindsdien uit acht bisdommen bestaat met Mechelen Brussel als aartsbisdom. Tijdens het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815 1830) lokte de onderwijspolitiek van koning Willem I verzet uit van de katholieken en werd daardoor een van de oorzaken van de → Belgische Revolutie. De grondwet van 1831 garandeerde vrijheid van eredienst, onderwijs, pers en vereniging. Op die basis en met de hulp van talrijke religieuze orden en congregaties organiseerden de bisschoppen een dicht net van onderwijs , liefdadigheids en zendingsinstellingen. Dit bracht de rooms katholieken eerst in conflict met de liberalen en later ook met de socialisten die de `onafhankelijkheid van het burgerlijk gezag' opeisten, wat tot de → schoolstrijd leidde. De verzuiling van het openbaar leven werd geleidelijk doorbroken onder invloed van het → Schoolpact van 1958 en van het Tweede Vaticaans Concilie.
