Costumen [Oudfr. coutume, gewoonte], de benaming voor het gewoonterecht, de rechten die volgens oud gebruik en traditie in een bepaalde streek golden, tijdens de Middeleeuwen ontstaan na het uiteenvallen van het → Frankische Rijk. De costumen werden oorspronkelijk niet schriftelijk vastgelegd en verschilden van streek tot streek.
Vanaf de 13e eeuw werden ze opgetekend. Keizer → Karel V beval het vastleggen van de costumen en liet eenheid brengen in de uiteenlopende lokale regels (1531-1540). In de Noordelijke Nederlanden werd hieraan slechts gedeeltelijk voldaan, omdat men vreesde daarmee de centralisatiepolitiek van de Habsburgse landsheren te ondersteunen, die nadelig was voor de lokale onafhankelijkheid. In de Zuidelijke Nederlanden werd de codificatie voltooid onder → Albrecht en Isabella. Van de costumen is veel overgenomen in de Code Civil en het latere Nederlands Burgerlijk Wetboek (→ Criminele Ordonnantin).
