Bataafse Republiek, (1795 1806), voortzetting van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Nadat de Fransen en Nederlandse → patriotten in december 1794 de Republiek waren binnengevallen en stadhouder Willem V naar Engeland was gevlucht, werd in 1795 de Bataafse Republiek uitgeroepen.
In plaats van een statenbond, zoals de oude Republiek, kwam een gecentraliseerde staat naar Frans model. De statenvertegenwoordigingen en het stadhouderschap werden afgeschaft. In de Hollandse steden werd de macht van de regenten, die tot dan toe de dienst hadden uitgemaakt, gebroken. Op 16.5.1795 werd met Frankrijk het → Haags Verdrag gesloten, waardoor de Bataafse Republiek een satellietstaat van Frankrijk werd en daardoor in oorlog met Engeland raakte. Engeland legde de Bataafse handel lam en bezette de koloniën. In 1796 werd een Nationale Vergadering gekozen die in de plaats kwam van de Staten Generaal. De Nationale Vergadering kon het niet eens worden over een grondwet. De voorstanders van een gecentraliseerde en een federale staat stonden jarenlang tegenover elkaar (→ unitarissen en → federalisten). Pas na twee staatsgrepen van H.W. → Daendels kwam in 1798 de eerste Nederlandse → grondwet tot stand, die de gecentraliseerde structuur van de Bataafse Republiek bevestigde. De Republiek werd verdeeld in acht departementen, die ondergeschikt waren aan de landsregering. Deze bestond uit een Uitvoerend Bewind met vijf directeuren. Verder was er een Vertegenwoordigend Lichaam dat bestond uit een Eerste en een Tweede Kamer. Kerk en Staat werden gescheiden.
In 1801 kwam onder invloed van Napoleon een nieuwe grondwet tot stand, die enige decentralisatie betekende. Ook stond hij de regenten die in 1795 de macht hadden moeten afstaan weer toe staatsambten te bekleden. Napoleon kon in verband met de oorlogen die hij voerde geen verdeeldheid in zijn vazalstaten gebruiken. De feitelijke macht in de Republiek kwam aan het Staatsbewind, dat uit twaalf personen bestond. In 1802 kreeg de Bataafse Republiek bij de vrede van → Amiens haar koloniën terug, met uitzondering van Ceylon, het huidige Sri Lanka; de handel kon worden hervat. Het jaar daarop brak echter opnieuw oorlog uit en gingen de koloniën en de overzeese handel weer verloren. De Republiek moest Frankrijk steunen met schepen, manschappen en het onderhouden van Franse troepen. In 1805 liet Napoleon een nieuwe grondwet invoeren; in plaats van het Staatsbewind kwam één man, de → raadpensionaris, aan het hoofd van de staat. Onder het bewind van raadpensionaris Rutger Jan → Schimmelpenninck kwamen enkele belangrijke onderwijs en belastingwetten tot stand. Toen Napoleon in 1806 het → Continentaal stelsel afkondigde, begreep hij dat een Nederlander dit nooit zou steunen. Daarom drong hij zijn broer → Lodewijk Napoleon op als Koning. Schimmelpenninck legde zijn ambt neer en de Bataafse Republiek maakte plaats voor het Koninkrijk → Holland.
