Kunstgeschiedenis

Amsterdam Boek (1959)

Gepubliceerd op 27-01-2022

Oceaniërs – Oceanië - Polynesië – archeologie - cultuur

betekenis & definitie

DE KUNST DER OCEANIËRS: POLYNESIE: ARCHEOLOGIE EN GEMEENSCHAPPELIJKE CULTUURTREKKEN

Op de Tonga-archipel bestaan zuivere trilithen (monumenta uit drie stenen), zoals in de westelijke megalitische cultuur, kunstmatige heuvels met een platform, dat wordt omsloten door een stenen muur, en (een typische parallel met de Noordeuropese

hunebedden) uit enorme blokken opgebouwd, waarvan sommige 5-6 m hoog zijn en 2-3 m breed met in het midden een grafkamer. Daarbij komen dan op de Tonga-eilanden megalitische heuvels, die in twee tot vier lagen zijn gebouwd. Dat is allemaal duidelijk Europeaans-Afrikaans megalitisch.

Er zijn nog vele andere megalitische trekken. Straten geplaveid met koraalkalkplaten op Christmas Island en op het eiland Malden en eveneens op de Samoa-eilanden. Op Malden bestaan platforms uit steenblokken en op het Pitcairn-eiland, dat in de tijd

van de ontdekkingen onbewoond was, bevinden zich hoge stenen beelden, gelijkend op die van het Paaseiland, en rotsgraveringen.

Een heel specifieke trek zijn de stenen vijzels, voor een deel uit zeer harde steen met gecompliceerde grepen, die hier en daar los van elkaar op de eilanden van Polynesië voorkomen en die volkomen identiek ook in Noordwest Amerika zijn te vinden. Op een van de Markiezeneilanden, Nukahiwa, bevinden zich restanten van een groot terras of grote trap, ter lengte van ongeveer 100 m en 20 m breed. De cultusterrassen, door de Polynesiërs maraes of malais genoemd, komen op alle eilanden voor en zijn bestemd voor de vooroudercultus. Ze zijn typisch megalitisch. Op Hawaï bestaan fraai geslepen merkwaardig gevormde stenen, die men nooit voor knopknotsen zou aanzien, als niet een enkel exemplaar compleet met schacht was aangetroffen. Deze knots vormt de verklaring voor volkomen op dezelfde wijze geslepen stenen uit de Japanse neolithische tijd. Zulke archaeologische

merkwaardigheden komen ook in Melanesië en op Nieuw Guinea voor en we zullen ze eveneens voor Micronesië kunnen aanwijzen.

Over de archaeologische monumenta van het Paaseiland is veel gefantaseerd. De opgravingen die Heyerdahl heeft verricht hebben vele vragen opgelost, maar ook nieuwe problemen opgeworpen. Het relatief kleine en weinig vruchtbare eiland heeft ongeveer 260 enorme stenen terrassen, op elk waarvan een of meer menselijke figuren, of, beter gezegd, hermen zijn opgesteld, waarvan vele als opzetstukken rode stenen cilinders hebben. Vele van deze figuren zijn omgevallen; een groot aantal, gereed voor het vervoer of in diverse stadia van het losbreken of voltooien, bevindt zich in de krater van de vulkaan van het eiland. De manier waarop de figuren ter plaatse in de rots zijn gehouwen en daarna los gehakt, stemt nauwkeurig overeen met de techniek van de oude Egyptenaren.

Een gemeenschappelijke cultuurtrek van de Polynesiërs, die in de tijd van de aankomst der Europeanen nog tot hun levende cultuur behoorde, was een mythologie met heros-godheden. Ze is reeds heel vroeg vergeleken met die der oude Grieken, en ze heeft ook enige overeenkomst met de heroën-godheden van de

oude Kelten.

Het bereiden en het gebruiken van kawa komt bij alle Polynesiërs voor met uitzondering van Nieuw Zeeland, en ook op de Nieuwe Hebriden en in Micronesië. De wortels van piper methysticum worden door de jonge meisjes in tegenwoordigheid van de gasten gekauwd en uitgespuwd in de grote platte kawaschalen met vier of meer zuilvormige poten. De vloeistof, die lichte gistingsverschijnselen vertoont, wordt het eerst aan de voornaamste gast aangeboden, die een drankoffer plengt en bidt voor de gastheer en zijn gezin. Dan komen naar gelang van hun rang de andere gasten aan de beurt.

Een andere gemeenschappelijke trek van de Polynesiërs is de tatoeage. Ze werd aangebracht door kunstenaars, die hun patronen en techniek van hun voorouders hadden geërfd. De Tongalezen, die dergelijke kunstenaars niet hadden, staken naar de Samoa-eilanden over om zich te laten tatoeëren. In Centraal Polynesië werden de gezichten niet getatoeëerd; op Hawaï gebeurde dit wel, echter met dit verschil, dat in plaats van de spiraalornamenten van de Maori op Hawaï onvolledige meanders werden toegepast. Op Hawaï werd de tatoeage van de dorpshoofden afgemaakt na hun dood. De vervaardiging van baststoffen was aan alle Polynesiërs bekend; alleen op Nieuw Zeeland was ze door de geweven mattenkleding teruggedrongen; ook op

Hawaï kwam de mattenkleding naast de baststoffen voor.

Wapenen als goden- of heroënzetels waren er overal in Polynesië en omdat de knots zo’n grote rol speelde waren er ook ’knotsgoden’. Op het eiland Mangaya werd als geestzetel gebruikt een bijl op zijn schacht. Op het Cookeiland Raivavi bestonden roeiriemachtige schoffels, waarop aan de hogere wezens de offeranden werden aangeboden. Ze waren rijk besneden in de sierlijke geometrische ornamentiek van Centraal Oceanië.

door Prof. Dr. D. J. Wolfel.