William Byrd (Londen ca.1540-Stondon Massey 1623) was een Engelse componist van polyfone muziek die door tijdgenoten 'Britanniae musicae parens' ('Vader van de Engelse muziek') werd genoemd. In de 'Golden Age of British Music' nam hij een bijzondere plaats in.
Byrd bracht zijn jeugd door in Londen, waar hij les kreeg van de beroemde componist Thomas Tallis. Zijn eerste betrekking verwierf hij in 1563, toen hij werd aangesteld als organist en koordirigent aan de kathedraal van Lincoln. Negen jaar later, in 1572, begon hij zijn carrière aan de Royal Chapel, waar hij vanaf 1575 ook organist was. In Londen vestigde hij zijn naam als componist en kreeg hij veel invloedrijke vrienden. Als begunstigde van koningin Elizabeth kreeg hij samen met zijn leermeester Tallis het monopolie om muziek te drukken. Hun eerste gezamenlijke uitgave Cantiones sacrae, een anthologie met Latijnse motetten, verscheen in 1575.
Roerige tijden braken in Engeland aan toen in 1577 een nieuwe wet werd aangenomen die iedereen verplichtte de anglicaanse dienst bij te wonen. Byrd was een van de weinige katholieken die nooit ernstig bedreigd werd, hoewel hij openlijk muziek voor de katholieke onderwereld bleef componeren. Dit had hij te danken aan de bescherming van de koningin en andere invloedrijke vrienden. Na de dood van Tallis in 1585 zette Byrd het uitgeven van muziekpublicaties voort. Het werden belangrijke jaren voor de Engelse muziekdruk. Zijn eerste succes was Psalmes, Sonets and Songs (1588), gevolgd door Songs of Sundrie Natures en Cantiones sacrae (1589). De bekendste collectie die hij samenstelde was het manuscript My Ladye Nevells Booke (1591), met virginaalmuziek. In 1593 verhuisde Byrd naar Essex, waar hij de rest van zijn leven doorbracht.
Byrd was een veelzijdige en productieve componist die zich niet door grenzen liet weerhouden. Hij schreef zowel voor de katholieke als voor de anglicaanse kerk. Hij experimenteerde met nieuwe compositietechnieken zoals imitatieve polyfonie. In zijn muziek gebeurt altijd iets onverwachts: alle elementen (lijnen, motieven, contrapunt en harmonie) dragen bij aan de expressie. Byrd beschouwde zijn vocale muziek als zijn beste werk, maar toch is zijn instrumentale muziek ook van groot belang. Zijn vele consort songs hadden een grote invloed op de latere luit ayre (lied met luitbegeleiding). In zijn klavierwerken resulteerden zijn experimenten in een virtuoze stijl die muzikaal en technisch verder werd ontwikkeld door componisten als John Bull, Orlando Gibbons, Giles Farnaby en Byrds leerlingen Thomas Tomkins en Thomas Morley.
Oeuvre
Religieus vocaal: 2 bundels met Cantiones sacrae; 1 bundel Gradualia; 3 missen; 4 services en diverse anglicaanse liturgische zettingen; wereldlijk vocaal: 3 liedbundels; circa 50 consortsongs; instrumentaal: 31 consortstukken; meer dan 50 klavierwerken.
