XYZ van de klassieke muziek

Katja Reichenfeld (2003)

Gepubliceerd op 21-03-2017

Viktor Ullmann

betekenis & definitie

Viktor Ullmann (Ceslcy Tésin 1898-Auschwitz 1944) was een midden-Europese componist wiens idioom gestalte kreeg op het snijpunt van de late romantiek en de moderne tijd. Zijn leraar Schönberg zette een belangrijke stempel op zijn componeren, maar ook Alban Berg en Kurt Weill met zijn sarcasme en parodie.

Ullmann groeide op in Wenen. Daar kreeg hij korte tijd compositieles van Schönberg. Vanaf 1920 was hij in Praag repetitor aan het Duitse Theater waar Zemlinsky de scepter zwaaide. Uit die periode dateert Variationen und Dappelfüge über ein Klavierstück van Amold Schönberg (1929) voor piano, later bewerkt voor orkest,waarmee hij internationaleerkenning verwierf. Na Zemlinsky's vertrek werkte Ullmann o.a. twee jaar lang aan de schouwburg van Zürich als dirigent van toneelmuziek. Vervolgens werd hij gegrepen door de antroposofie en 'runde ' de antroposofische boekhandel in Stuttgart, die in 1933 moest sluiten toen Hitler aan de macht kwam. Ullmann ging terug naar Praag waar hij in 1942 werd opgepakt en naarîheresiënstadt gestuurd.

In dit schimmenrijk fungeerde hij als concertorganisator en muziekcriticus. 'Onze inzet voor de kunst was evenredig met onze wil om te leven', schreef Ullmann. Zijn motto was een zin van Goethe: ' Leef in het moment, leef in de eeuwigheid.' Het intens beleefde moment leverde 33 prachtige werken op, waaronder de Kurt Weill-achtige eenakter Der Kaiser van Atlantis (1943), een zeer moedige parodie op Hit ler en de nazi'sop tekst van Peter Kien, die pasin 1975 in Amsterdam in première zou gaan. In oktober 1944 werd Ullmann samen met vrijwel alle in het kamp aanwezige kunstenaars en componisten in Auschwitz omgebracht.

Oeuvre
5 opera's; 7 orkestwerken; 6 lca mermuzielcwerlcen; 8 pianowerken; 4 koorwerken; liederen (van de ca. 85 werken zijn er ca. 40 bewaard gebleven).