XYZ van de klassieke muziek

Katja Reichenfeld (2003)

Gepubliceerd op 21-03-2017

Variatie

betekenis & definitie

Variatie was sinds de 16e eeuw en de ontwikkeling van de instrumentale muziek geliefd. Onder de verschillende variatietechnieken gaan twee grondgedachten schuil: men kan het gegeven variëren en omspelen, maar men kan het ook veranderen en er iets aan toevoegen.

De variatietechnieken die door de eeuwen heen het meest zijn gebruikt, zijn: Cantus-firmusvariatie: de 'vaste melodie' blijft min of meer intact en wordt met nevenstemmen omspeeld waarbij o.a. andere ritmes kunnen worden gebruikt of andere harmonieën. 2. Ostinatovariatie: de melodie in de bas (basso ostinato, chaconne ) en de harmonie blijft onveranderd, terwijl in de andere stemmen gevarieerd wordt. Soms ontstaat in de bovenstemmen zelfs een nieuwe melodie, verwant met het oorspronkelijke ostinato thema. 3. Variatie met vaste harmonie: het harmonische schema blijft hetzelfde terwijl de melodie verandert, en ook de figuratie, het ritme, het tempo en de dynamiek. 4. Fantasievariatie: hierbij blijft een karakteristiek gedeelte van het thema constant terwijl alle andere elementen kunnen veranderen. 5. Seriële variatie: variatie is een fundamentele techniek in de seriële muziek; één of meer parameters blijft gelijk, terwijl de andere variëren.

Afgezien van de nogal vrijblijvende vorm 'Thema met variaties', hebben componisten altijd manieren gezocht en gevonden om een verband te creëren tussen de losse variatiestukjes. Een suggestie van eenheid kon bijvoorbeeld worden gegeven door het originele thema aan het eind te laten terugkomen, door een geleidelijk toe of afnemen van het tempo, of door toevoeging van een inleiding en een coda. Hoogtepunten van de variatietechniek zijn te vinden in het oeuvre van Beethoven. Tijdens zijn leven paste hij verschillende variatietechnieken toe. In de Diabelli variaties beschouwde hij uiteindelijk het thema niet meer als een integrale melodie, maar als een reeks karakteristieke motieven die hem de mogelijkheid boden om met ongekende vrijheid het oorspronkelijke materiaal te transformeren.