Een pastorale (Lat. pastor, herder) is een in Italië vanaf het einde van de 15e eeuw een gedicht of toneelstuk waarin de natuur en de liefde tussen herders en herderinnen werden geïdealiseerd.
Dit genre met zijn verheerlijking van een verloren ideale wereld hoorde thuis in de denkwereld van de Renaissance. Vanwege de poëtische taal was de pastorale uitermate geschikt om op muziek te zetten. Zo duiken teksten uit Il pastor fido (1590) van Giovanni Battista Guarini op in zo'n 500 madrigalen. De vroegste opera's zijn allemaal gebaseerd op pastorale thema's (o.a. Euridice van Peri 1600, Orfeo van Monteverdi 1607). In de christelijke religieuze muziek werd de pastorale sfeer gekoppeld aan Jezus als 'goede herder', en aan de herdertjes in het veld die door een ster van zijn geboorte op de hoogte werden gesteld. Vandaar dat in kerstmuziek vaak een pastorale voorkomt met (herders-)fluiten, 6/8 maat en een orgelpunt dat de doedelzak nabootst (bijv. de Sinfonia uit het 2e deel van Bachs Weihnachtsoratorium).
