Opera seria (It. ernstige opera) is een Italiaanstalige opera met een mythisch of historisch onderwerp, zoals die gedurende de 18e eeuw in de Europese hoftheaters werd opgevoerd. Kenmerkend was de opbouw in korte scènes waarin de vaart van de handeling, weergegeven in secco recitatieven, voortdurend uitmondde in bespiegelende aria's die de muzikale substantie vormden. Zo bestond dit type opera dus uit een aaneenschakeling van momenten van beweging en stilstand. De aria's en incidentele duetten waren muzikale 'nummers ' (vandaar de benaming 'nummeropera') die per productie aangepast konden worden aan de vocale capaciteiten van de betreffende zangers.
De opera seria wordt ook wel de Metastasiaanse opera genoemd naar de Italiaanse librettist en literator Metastasio (pseudoniem van Pietro Trapassi 1698-1782), die met zijn ideeën een ware hervorming van de opera teweegbracht. Hij had een afschuw van de voor het grote publiek geschreven barokopera's met hun afwisselend tragische en komische scènes en theatrale hoogstandjes. Als hofdichter in Wenen aan het hof van keizerin Maria Theresia creëerde hij met zijn 27 libretti een operagenre waarin de tragische handeling een hoogstaande moraal had en waarin het komische element volledig geschrapt werd. Orde en regelmaat bepaalden niet alleen de opbouw van zijn tekstboeken, maar ook, naar het schijnt, zijn persoonlijke leven en zijn dagindeling. Volgens Charles Burney die de dichter in 1772 in Wenen ontmoette, werkte hij bijvoorbeeld op onwrikbaar vaste tijden. 'Hij wacht niet op inspiratie, roept de godinnen van de dichtkunst niet aan. Als ze hem willen helpen, dan moeten ze komen op de momenten die hij bepaalt', aldus Burney. Zijn teksten waren zeer geliefd bij componisten zoals Hasse, Leo en Vinci. In het voetspoor van Metastasio traden andere librettisten die Italiaanse teksten maakten voor de opere serie van Handel, Bononcini, Galuppi, Graun en vele anderen. Naar het voorbeeld van de Franse tragedieschrijvers Comeille en Racine celebreerden Metastasio en zijn volgelingen de soevereine macht van nobele vorsten die emotioneel verwarrende situaties verstandelijk tot een goede oplossing wisten te brengen. Een goed voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld La Clemenza di Tito, Mozarts laatste opera (1791), in de nadagen van de opera seria geschreven op een tekst van Metastasio.
In zekere zin was de opera seria een typisch product van de Verlichting, de tijd waarin men ervan overtuigd was dat morele zuiverheid ontstaat door de overwinning van de orde (het verstand) op de chaos (het gevoel). De voor de opera seria karakteristieke vorstenverheerlijking stond trouwens haaks op de ideeën van Verlichtingsdenkers als Voltaire en Rousseau. Met de Franse Revolutie (1789) brak in ieder opzicht in Europa een andere tijd aan. In de turbulente stroom van democratische ontwikkelingen spoelde ook de opera seria weg.
