Jean-Philippe Rameau (Dijon 1683-Parijs 1764) was een Frans componist en theoreticus. Hij legde de basis voor de West-Europese muziektheorie en harmonieleer waarbij hij een systeem ontwikkelde van akkoorden, opgebouwd uit tertsen. Dat systeem zou lange tijd geldig blijven. Bovendien was Rameau een van de belangrijkste Franse componisten van de 18e eeuw.
Zijn composities voor klavecimbel blonken uit door hun virtuositeit en harmonische gedurfdheid. Maar het was vooral in zijn muziekdramatische werken dat Rameau zich onderscheidde van zijn voorgangers en tijdgenoten. In zijn tragédies-lyriques zoals Castor et Pollux (1737), en opéra-ballets als Les Indes galantes (1736) combineerde hij hoffelijke elegantie met levendige en levensechte dramatiek. Daarbij mengde hij humor en amusement met ernst. Hij ging uit van de traditionele, gestandaardiseerde operavormen van Lully. Zijn begeleide recitatieven waren echter gevarieerder en levendiger dan die van Lully, onder meer door een vloeiender melodielijn en complexere begeleiding. Hiermee bevrijdde hij de muziek van haar ondergeschikte positie aan de tekst. 'Lully vraagt om acteurs, ik om zangers', schijnt Rameau gezegd te hebben volgens Voltaire, een van zijn vrienden en librettisten. Ook wilde Rameau de dramatische eenheid binnen het muziekdrama bevorderen. Hij deed dit door met harmonische, melodische en ritmische verwijzingen de ouvertures en de instrumentale gedeeltes tot onderdeel te maken van de dramatische handeling. Vooral de balletmuziek, die tot dan toe vooral een decoratieve functie had, kreeg bij Rameau dramatische zeggingskracht.
Jean-Philippe Rameau werd geboren in een organistenfamilie in Dijon. De eerste muzieklessen kreeg hij ongetwijfeld van zijn vader, maar over zijn jeugd en leerjaren is verder weinig bekend. Lang leek het of Rameau in de voetsporen van zijn vader zou treden. Hij was organist in Avignon, Lyon, Dijon, Parijs en Clermont-Ferrand waar hij zijn eerste muziektheoretische traktaat Traité de l'harmonie (1722) schreef, dat in Parijs werd uitgegeven. Om de uitgave ervan te begeleiden, ging hij naar de Franse hoofdstad, waar hij tot aan zijn dood zou blijven wonen. De Traité maakte hem tot een alom gerespecteerd muziektheoreticus, maar toch veroorzaakten zijn volgende theoretische verhandelingen nog heftige polemieken in kranten en geschriften.
Rameau was 50 toen hij zijn eerste opera schreef: Hippolyte et Aricie (1733). Ook dit werk bracht een golf van kritiek teweeg, vooral van de kant van de 'lullistes' (aanhangers van de opera's van Lully). Maar Rameaus muziekdrama's hadden ook veel succes. Zo werd Les Indes galantes (1736) in twee jaar tijd maar liefst 64 keer opgevoerd. Tegen die tijd had Rameau een belangrijke beschermheer: de muziekmecenas La Pouplinière. De componist dirigeerde diens privéorkest en ontmoette in zijn huis bijna heel intellectueel, muzikaal en kunstzinnig Frankrijk. In 1745 kwam hij in de gunst bij Lodewijk XV. Hij werd benoemd tot Compositeur du Cabinet du Roy en schreef in korte tijd zo'n negen nieuwe muziektheaterwerken waaronder de kostelijke komedie Platée (1745). Na 1750 componeerde hij beduidend minder, maar ondanks zijn hoge leeftijd had hij niets van zijn strijdlust verloren. Tot het laatste jaar van zijn leven ontwikkelde hij nieuwe muziektheorieën die hij vurig verdedigde in openbare brieven en disputen.
Oeuvre
Ca. 30 muziekdramatische werken, waaronder tragédies-lyriques, pastorales en opéra-ballets; ca. 15 wereldlijke vocale werken, zoals cantates en canons; ca. 5 geestelijke motetten; ca. 60 composities voor klavecimbelsolo, meestal gebundeld in verzamelingen zoals Premier livre de pièces de clavecin; 5 werken voor klavecimbel met begeleiding (Pièces de clavecin en concert); ca. 40 theoretische verhandelingen in traktaten, brieven en compositie-uitgaven.
