XYZ van de klassieke muziek

Katja Reichenfeld (2003)

Gepubliceerd op 15-03-2017

Isaac Manuel Francisco Albéniz

betekenis & definitie

Isaac Manuel Francisco Albéniz (Camprodón 1860 Cambo-les-Bains 1909) is een Spaanse pianist en componist die de Spaanse muziek uit haar isolement haalde. Hij baande de weg voor Falla en diens generatie.

Hij werd beroemd door zijn duidelijk Spaans geaarde pianostukken. Het hoogtepunt daarvan - lberia (1906-09)- zette een nieuwe norm voor de pianomuziek waar Debussy, Messiaen en anderen bij aanknoopten. Sinds de jaren '90 krijgen ook zijn (onterecht genegeerde) opera's en liederen serieuze aandacht.

De jonge Albéniz was het schoolvoorbeeld van een bohémien. Als kind gaf hij zijn eerste pianorecitals; op zijn vijftiende kon hij terugzien op tournees door Europa en het Caribisch gebied. Een reiziger bleef hij eigenlijk zijn leven lang ook toen hij, rond zijn dertigste, zijn carrière als concertpianist opgaf om zich volledig aan compositie te wijden.

Conservatorium en compositielessen lieten zijn spontaniteit onverlet. Altijd bleef hij een intuïtief musicus. Zijn vroege stukken hebben Scarlattien Schumann-trekjes, maar zijn grootste jeugdvoorbeeld was Liszt-eveneens een zwervende pianomagiër. En de thuishaven die Liszt uiteindelijk vond in religie, vond de meer 'aardse' Albéniz in de Spaanse volksmuziek. Rond 1880 had hij Felipe Pedrell leren kennen, een muziekpedagoog die Spaanse componisten op de inheemse folklore attendeerde (tot dan toe was het imiteren van Italiaanse opera's in zwang). Uit de daarop volgende jaren dateren pianocomposities als Espana (1896) en de Suite espanola (1886 en 1889), die wereldfaam kregen, ook in arrangementen voor gitaar en andere instrumenten. 'Spaanse muziek met een universeel effect', zo omschreef hij zijn artistieke doel. Maar zijn muziektheaterambities kon hij in een cultureel apathisch Spanje niet realiseren.

Bij de Londense bankierszoon Francis Coutts vond hij financiële zekerheid én een artistieke impuls. Albéniz componeerde opera's op diens libretti en werd aldus gestimuleerd om zich in een on-Spaans idioom te begeven. Het leverde wonderlijke muziek op die, in recente opnamen en uitvoeringen, Albéniz tonen als een origineel sfeermeester met Wagnerinvloeden.

De opera's verklaren het enorme verschil tussen zijn vroege salonstukjes en de verpletterende pianocyclus lberia, zijn meesterwerk en zwanenzang, gecomponeerd in Parijs. Door de vele 'impressionistische' klankeffecten is de invloed van Debussy vaak overschat; Albéniz behoorde tot de grondleggers van het 'muzikaal impressionisme'. Iberia put uit traditionele Spaanse folklore en blikt tegelijkertijd, door de vaak extreme dissonantie, vooruit op de 20e eeuw. Alles valt hier op zijn plaats: de virtuositeit van Liszt, de orkestrale taal van zijn opera's,het spontane melodiegevoel, de avontuurlijke reizigersgeest en vooral het heimwee naar Spanje, waar hij zijn idealen niet had kunnen realiseren. Tevens is het een zelfportret van een warmbloedige, humoristische, kleurrijke persoon, die zoals Debussy zei componeerde 'alsof hij zijn muziek uit het raam smijt'.

Oeuvre
4 opera's en 1 zarzuela; orkestwerken, waaronder de rapsodie Catalonia en een pianoconcert; ongeveer 250 pianowerken, sommige in bundels verzameld; liederen.