XYZ van de klassieke muziek

Katja Reichenfeld (2003)

Gepubliceerd op 15-03-2017

Dietrich Buxtehude

betekenis & definitie

Dietrich Buxtehude (Helsingborg? 1637-Lübeck 1707) was een componist en organist, voorganger en inspirator van J.S. Bach. Het is onzeker of Buxtehude Deen of Duitser was.

Hij studeerde (bij zijn vader) en werkte als organist in diverse Deense plaatsen tot hij in 1668 de dochter van de organist en beheerder van de belangrijke St. Marienkirche in Lübeck huwde, misschien om haar vaders taken te kunnen overnemen. Niet alleen Buxtehudes vermaardheid als kerkmusicus, maar ook die als leider van de 'Abendmusiken' jaarlijks 5 zondagavondconcerten waarbij ook oratoria werden uitgevoerd trok veel belangstellenden, onder wie Händel. Rond 1705 legde de jonge J.S. Bach de 300 km van Arnstadt naar Lübeck uit geldgebrek te voet af. Hij speelde er orgel en raakte tijdens zijn vier maanden durend verblijf sterk beïnvloed door Buxtehudes spel, Abendmusiken en orgelcomposities. In Bachs vroege fuga's is de afwisseling te horen tussen vrije, quasi-geïmproviseerde en fugatische passages, die ook Buxtehudes preludes kenmerkt. Buxtehude schreef ook talrijke magistrale en gedifferentieerde koraalbewerkingen en doorwrocht contrapuntische canzones (in feite zijn dit fuga's). Maar genoemde preludes, met hun veelvoud aan vormen en stijlen binnen één werk, worden als zijn belangrijkste genre voor orgel beschouwd.

Naast zijn functie aan de Marienkirche nam Buxtehude feitelijk de verantwoordelijkheid voor alle stedelijke muziekbeoefening. Deze buitenkerkelijke activiteit verklaart het ontstaan van afwisselingsrijke sonates voor twee virtuoze strijkers en basso continuo. Zijn vocale werk, geschreven voor de meest uiteenlopende bezettingen, is in zijn oeuvre het meest prominent. Daarin versmolt hij diverse stijlen en combineerde hij genres tot wat thans een geestelijke cantate wordt genoemd. In de 'concerten ', waarin gezongen Latijnse en Duitse bijbel- of koraalteksten contrasteren met instrumentale passages, paste hij zich soms met een eenvoudige zetting in volkstoon aan desmaak van opdrachtgever of publiek aan. Centraal in zijn vocale oeuvre staan, als onderdeel of zelfstandig, de aria's, meestal op Duitse piëtistische teksten.

Buxtehudes drukke werkzaamheden weerhielden Buxtehude er niet van veel organisten op te leiden en gedichten te schrijven. Bovendien moet hij hebben gereisd, gezien zijn nauwe vriendschap met de Hamburgse organist J.A. Reincken. Deze gaf de Nederlandse schilder Johannes Voorhout opdracht de vriendschap af te beelden. Het allegorische schilderij uit 1674 bevindt zich in het Museum für Hamburgische Geschichte te Hamburg.

Oeuvre
Voltooid en bewaard gebleven zijn van zijn hand ca. 120 meest geestelijke, vocale composities met instrumentale begeleiding; voor orgel en ook andere toetseninstrumenten: ruim 100 preludes, toccata's, suites, koraalbewerkingen etc. (vermoedelijk overwegend voor orgel); 21 sonates voor strijkers.