Machine, door stoom aangedreven, met het doel kracht of beweging op te wekken. De s., zooals deze tegenwoordig gebruikt wordt, is in twee groepen te onderscheiden: de roteerende s. (➝ Stoomturbine) en de zuigermachine, waaronder de gewone s. verstaan wordt. Hierbij wordt de zuiger in een cylinder heen en weer bewogen en deze rechtlijnige beweging wordt zonder meer gebruikt voor aandrijving van pomp of hamer of wordt omgezet door middel van kruk en krukschijf in een ronddraaiende. De stoom treedt uit den ➝ stoomketel afwisselend aan beide zijden van den zuiger in den cylinder gedurende een gedeelte van den weg, dien de zuiger aflegt (slag) en geeft verder zijn energie door expansie aan den zuiger af gedurende de rest van den zuigerweg.
Na zijn dienst te hebben gedaan, ontwijkt de stoom direct in de lucht of in den condensator, waar hij tot water neergeslagen wordt en waardoor een vacuum ontstaat, dat het verschil in druk tusschen voor- en achterzijde van den zuiger aanmerkelijk vergroot. Daarom worden algemeen s. met condensatie toegepast, tenzij de afgewerkte stoom voor een nuttig doel kan worden gebruikt: textielfabrieken, ververijen, chemische fabrieken e.d., waar groote hoeveelheden stoom noodig zijn.De expansie behoeft niet in één cylinder te geschieden, doch kan in meerdere cylinders achtereenvolgens plaatsvinden: compound- en tripel-expansiemachmes.
Geschiedenis Reeds in de Oudheid werden pogingen gedaan om stoom tot het opwekken van beweging te gebruiken (Heron van Alexandrië, 120 v. Chr.). Uit de geschiedenis der M. E. is bekend, dat Leonardo da Vinci proeven deed om de stoomspanning te gebruiken voor het wegslingeren van kanonskogels. Vóór de ontwikkeling der moderne natuurwetenschap hebben deze proeven echter geen practische beteekenis. In 1690 werd bekendheid gegeven aan een toestel van Papin, prof. te Marburg, waarbij water in een open cylinder, waarin een schijf (zuiger) op en neer kon bewegen, afwisselend tot stoom verwarmd en tot water afgekoeld werd.
De zuiger werd omhooggedreven door den druk van den stoom, die, afgekoeld zijnde, in den cylinder een vacuum teweegbracht, waarin de zuiger door den druk der buitenlucht omlaaggedreven werd. Korten tijd daarna construeerde een Engelsch mijnbeambte, Savery, een apparaat, waarin door het toelaten van stoom en het daarop gevolgde condenseeren ervan, water omhooggebracht werd (1698). Een dgl. apparaat werd toen met vrucht voor het ontwateren van een mijn in bedrijf gebracht. Hierop voortbouwende construeerde Newcomen een bruikbare atmospherische s., die in 1712 eveneens voor het pompen van water gebruikt werd en die een belangrijken vooruitgang toonde tegenover het nog zéér primitieve apparaat van Savery.
Als eigenlijke uitvinder der moderne s. moet genoemd worden James ➝ Watt, die in ’t laatste kwartaal der 18e eeuw een s. construeerde op grondslagen, die nu nog voor den bouw maatgevend zijn. De stoom zet uit (expandeert) in den cylinder, voorzien van een tegen schadelijke afkoeling beschuttenden stoommantel. Watt gebruikte zuiger met zuigerstang, schuif en schuifkast, excenter en excenterstang, vliegwiel, centrifugaalregulateur, condensor, luchtpomp, dus vrijwel alle deelen, die tot den huidigen dag bij een s. gebruikt worden.
De eerste groote complete s. werd in 1776 voor een mijnpompwerk opgesteld, eenige jaren later gevolgd door een andere s. voor een textielfabriek. De tijden voor de invoering van een menschenarbeid besparende machine waren gunstig, speciaal in Engeland, waar een groote industrieele ontwikkeling werd gevonden. In het begin der 19e eeuw waren in Engeland alleen reeds meerdere duizenden s. opgesteld. Van dien tijd af heeft zich de s. over de geheele wereld met stoomsnelheid verspreid en een ontzaglijken invloed uitgeoefend op de ontwikkeling van industrie en verkeer en niet minder op sociaal gebied. Beukers.
