Aan de meest uiteenloopende handelingen van mensch en dier is deze naam gegeven. Het s. der dieren heeft deze benaming te danken aan de overeenkomst vooral met dat van jonge menschen.
Levendig bewegen, boeiende, natuurlijke activiteit, schijnbaar zonder zin en zonder waarde. Het s. schijnt den mensch ingeboren, is een uiting van onze natuur, die vooral in de jeugd groote waarde heeft (→ Speltheorieën; Speelgoed).Wordt de spel-activiteit genomen als het meest oppervlakkige, het materieele element, dat het s. kenmerkt, dan moet hierbij opgemerkt worden, hoe deze actie natuurlijk en totaal is, d.w.z. zoowel vegetatieve als sensitieve en intellectieve krachten nemen er aan deel.
Met betrekking tot de vormgeving van de spelactiviteit, waardoor zij tot een bepaald s. wordt, moeten eerst buiten den mensch gelegen factoren als medewerkzaam genoemd worden (opvoedingsmaatregel, milieu-omstandigheden, „mode”, atmosferische en klimatologische invloeden). De typische kenmerken, die het s. in verschillende leeftijdsperioden draagt, het opvallend onderscheid bij beide geslachten, de te onderkennen invloed van vorming en ontwikkeling, van aanleg en erfelijkheid, dit alles wijst erop, dat het formeele spel-element moet gelegen zijn in de menschelijke natuur en correspondeert met de behoeften hiervan. De jeugd kiest bewegingsspelen, omdat haar bewegingsdrang deze vraagt. Typeerend is het voorbeeld van de ontwikkeling van het sociaal gedrag en zijn toepassing in het s. Eerst zijn de spelers geheel egocentrisch ingesteld, dan met anderen meespelend, waarbij ieder nog zijn eigen s. speelt; langzamerhand komt er een met elkaar spelen, ontwikkelt zich een → samenspel, een onderwerpen aan leiding, factoren, waarop ten slotte het groote partij-spel steunt. Een analoge spel-ontwikkeling is te herkennen met betrekking tot den verstandelijken groei; eveneens met betrekking tot de karakterontplooiing. Eenmaal volwassen geworden, zal zijn natuur blijven dringen tot s. en ook nu zal zij den vorm bepalen, doch nu herkent men meer den invloed van buiten den mensch gelegen omstandigheden; in het s. kan de reactie van de persoonlijkheid op leven en gemeenschap tot uiting komen.
Om zijn groote waarde behoort het s. in ieder opvoedingssysteem een vooraanstaande plaats in te nemen. Een samenleving, die geen plaats, tijd en ruimte laat voor het s., steunt niet op natuurl. grondslagen. Goris.
De ethische beteekenis van het s. berust vooral op twee momenten: het s. is te apprecieeren als een verpoozing, waardoor lichaam en geest hun spankracht en den lust en de opgewektheid tot hernieuwden emstigen beroepsarbeid hervinden; en verder kan het s. niet weinig bijdragen tot harmonische lichamelijke, geestelijke en moreele vorming. In het s. der jeugd treedt dit opvoedende moment sterk op den voorgrond; maar ook het s. der volwassenen mist zijn opvoedende waarde niet, wat voor den totalitairen staat een aanleiding geworden is om, meer dan een gezonde vrijheid gedoogt, ook op dit deel van het volksleven beslag te leggen (→ Dopolavoro).
Genoemde momenten zijn ook het uitgangspunt van de ethiek van het s. Het s. moet zijn dienende functie ten opzichte van de hoogere levenswaarden getrouw blijven. Verder stelt St. Thomas voor de ethiek van het s. deze drie eischen:
1° het s. mag niet met de goede zeden of het recht in strijd zijn;
2° de ontspanning van den geest mag geen algeheele oplossing beteekenen, het s. mag niet in banaliteit, baldadigheid of losbandigheid ontaarden;
3° het s. moet gepast zijn naar omstandigheden van persoon, plaats, tijd, enz. (II.II.168. 2).
De Kath. moraal acht een gepast s. niet zonder meer met de Zondagsheiliging in strijd, maar wel eischt zij vaste perk en paal, zóó dat de religieuze wijding en rust van den Zondag geëerbiedigd worden. Zie verder → Genotzucht en → Gezellig leven. Voor het hazardspel, zie → Kansspel en → Speelschuld. Buys.
