(Lat. Ratisbona), hoofdstad van de Opperpalts in Beieren (IX 576 E4).
Gelegen aan den Donau in een dalketel van de Frankische Jura. Ruim 81 000 inw. (vnl.
Kath.). Bij R. monden vanaf het Noorden de Regen en ten Westen de Naab in den Donau uit.
Reeds vroeg was R. een belangrijke verkeers- en handelsstad. Het is dat door alle eeuwen heen gebleven.
Nu nog de zetel van talrijke rivierscheepvaartreederijen, en in verband daarmede: scheepstimmerwerven en machinefabrieken. Vele bierbrouwerijen. v.
Wijk.Tot de monumenten behoort een deel van de Romeinsche Porta Praetoria. De St. Emmeranskirche heeft een krypte uit de 8e e.; is overigens uit 10e en 12e e.; in de 18e e. gedecoreerd door de gebr. Asam; de klokketoren van 1575 staat vrij van de kerk, de bijbehoorende kruisgang is een der rijkst bewerkte van Duitschland (1840 slecht gerestaureerd). De dom (St. Petrus) is een der groote Duitsche Gotische kathedralen, begonnen in 1275, tot in de 16e e. uitgebreid, eerst in de 19e e. voltooid; de kerk vertoont het Fransche type, doch vereenvoudigd.
De plattegrond is die van een driebeukige kruis-basiliek met twee West-torens. Merkwaardig is het driehoekige ingangsportaal. Verder zijn bezienswaardig de oude kapel (11e en 15e e.; in de 18e e. gedecoreerd in den stijl van het Rococo), de Dominicaner kerk (13-15e e., slecht gerestaureerd 1869); de St. Jakobskirche (12e e.); de „Neupfarrkirche” (eens bedevaartskapel, 1519, de eerste origineele Renaissance-kerk in Duitschland); het oude raadhuis (14e-15e e., beroemd als zetel van den Rijksdag van 1663 tot 1806); het nieuwe raadhuis, gelegen naast het oude (1660-1720, Barok). v. Embden.
Op het gebied der kerkmuziek bezit R. zijn beroemde, uit het Karolingische tijdvak stammende Domkoor, met het daaraan verbonden Singknabeninstitut. R. is ook de bakermat van de Caecilianer-beweging, die haar oorsprong vond in de actie van K. Proske tot herstel van den Palestrinastijl, en voor een nieuwe kerkmuziek, die daarop gebaseerd zou zijn (comp.: Mettenleider, Witt, Haberl, Haller e.a.). In 1868 werd door Witt de Allg. Deutscher Caecilienverein in het leven geroepen. In 1874 volgde de stichting (door Haberl) van de Regensburger Kerkmuziekschool, onder bescherming van het episcopaat. de Klerk.
Geschiedenis. De stad R. was oorspr. een Keltische nederzetting, waarbij zich in de 1e en 2e e. nog Rom. soldaten voegden. Van de 6e e. af was de stad afwisselend onder het bestuur van de Beiersche hertogen en de Oost-Frankische Karolingers, tot zij in 1245 een vrije rijksstad werd. De grootste bloei werd bereikt in de 11e en 12e e., het verval begon in de 2e helft der 14e e. De Hervorming brak zich baan in 1542.
Het bisdom Regensburg werd in 739 opgericht door den heiligen Bonifatius; het is sinds 1821 suffragaan van München-Freising.
Lit.: v. Hofmann, Die Stadt Regensburg (1922); Janner, Geschichte der Bischöfe von R. (3 dln. 1883-’86).
Godsdienstgesprek van Regensburg.
1° 27 April-22 Mei 1541 in tegenwoordigheid van den pauselijken legaat Contarini. Tot grondslag der bespreking dienden de 23 art. van het zgn. Liber Ratisbonis. In de aangenomen eenheidsformule ging men zóó ver, dat noch Rome noch Luther deze goedkeurden. Zie hieronder sub: Interim van R.
2° 27 Jan.20 Maart 1546, door Karel V bijeengeroepen om de werkzaamheden van het Concilie van Trente te beletten. Nog vóór zijn komst maakte het terugroepen der godgeleerden van Keur-Saksen hieraan een einde.
Interim van Regensburg.
Als een gevolg van de mislukking van het godsdienstgesprek in 1541 (zie boven) schreef de keizer voor, dat beide partijen zich aan de artikelen, waarin men tot overeenstemming was gekomen, zouden houden tot de a.s. algemeene of nationale synode. Vond weinig weerklank.
Rijksdag van Regensburg.
1° Op den Rijksdag van 1541 werd het godsdienstgesprek van Hagenau (1540) zonder resultaat voortgezet.
2° Op dien van 1608 eischten de Lutheranen en Calvinisten eenparig de bekrachtiging van den godsdienstvrede van Augsburg (1555) en den definitieven afstand van de aan de Katholieken sedert dat jaar ontnomen goederen. Het gevolg was oorlog. Wachters.
