(Ned. en Belg. recht). Dit begrip is beperkt tot de handelingen gericht op een rechtsgevolg ( ➝ rechtshandelingen) en kenmerkt die, waaraan het recht dat gevolg ontzegt: de nietige overeenkomst bindt niet, de nietige betaling bevrijdt niet den schuldenaar.
Ontbreekt aan de handeling een wezenlijk bestanddeel, bijv. aan de overeenkomst of het huwelijk de toestemming van partijen, dan spreekt men van een „acte inexistant”. Men onderscheidt, naast volstrekt nietige, betrekkelijk nietige handelingen (bijv. van gehuwde vrouwen, minderjarigen; ➝ Bekwaamheid), welke enkel vernietigbaar zijn op vordering van dengene, in wiens belang de n. is bepaald, en inmiddels als geldig moeten worden aangemerkt; de vernietigbaarheid vervalt door ➝ bevestiging.
De volstrekte n. bijv. van overeenkomsten met ongeoorloofde ➝ oorzaak kan ieder te allen tijde, ook zonder bepaalde vordering, inroepen, en de rechter moet die ambtshalve toepassen; deze n. noemt men wel „van ➝ openbare orde”. Ook de betrekkelijk nietige handeling heeft ingevolge nietigverklaring nooit en tegenover niemand bestaan; wegens ➝ benadeeling van schuldeischers zijn handelingen echter niet nietig, evenmin die van gefailleerde of beslagene; schuldeisclier, curator of beslaglegger behoeven er zich alleen niets van aan te trekken.
Ook het procesrecht kent betrekkelijke en volstrekte n.: zoo moet naar Ned. en naar Belg. recht de n. der dagvaarding worden uitgesproken, wanneer ze niet door een bevoegden deurwaarder is beteekend, doch wegens andere vormverzuimen alleen bij verstek of wanneer de gedaagde de n. inroept en door het verzuim in zijn verdediging is benadeeld.Dit.: Belinfante, Ongeldigheid van rechtshandelingen (diss., 1901); Petit, Overeenkomsten in strijd met de goede zeden (diss., 1920, o.a. over gedeeltelijke nietigheid); Tieleman, De vormen van ongeldigheid van rechtshandelingen (1933); Japiot, Des nullités en matières d’actes juridiques. Petit.
Voor n. in het kerkelijk recht, zie ➝ Overeenkomst.
