Reeds uit de vroegste Oudheid is het bekend, dat de mensch immer getracht heeft lijnen, vlakken en lichamen te vergelijken met andere om zich een voorstelling van hun afmetingen te kunnen maken. Zulke vergelijkingen maken noemt men meten en de grootheid, waarmede vergeleken wordt, is een maat. Gemakkelijkheidshalve heeft iedere maat eenige onderdeelen en veelvouden om grootheden te meten, die veel kleiner of grooter zijn dan de orde van grootheid der maat zelf.
De verzameling van de maten, die met elkaar in verband staan, noemt men een stelsel ; een stelsel is des te beter, naarmate dat het verband tusschen de hoofdmaat, haar onderdeelen en veelvouden eenvoudiger is.De oudste lengtematen, waarover gesproken wordt in de geschiedenis van Egypte, Chaldea en Assyrië, Perzië, Griekenland en Rome, zijn ontleend aan de afmetingen van het menschelijk lichaam: bijv. de elleboog of el, de voet, de handpalm en de duim; de elleboog werd soms ook verdeeld in halven, vierden, achtsten, enz. Doch deze maten waren in alle streken niet even groot, en om meer eenheid te bekomen heeft men zijn toevlucht genomen tot een stelsel, waarin een vaste grondslag te vinden is, nl. het metriek stelsel. Reeds in 1673 stelde Huygens voor als lengte-eenheid te nemen de lengte van den secondeslinger: Huygens veronderstelde, dat deze lengte op alle plaatsen van de aarde onveranderlijk is. Nadat men ondervonden had, dat zulks niet waar is, stelde Bouguer voor, de lengte van den secondeslinger op 45° breedte te nemen. De Fransche Nationale vergadering nam in 1790 deze slingerlengte als lengte-eenheid aan, doch in 1791 sloeg de Commissie van de Academie van Wetenschappen voor het 40 000 000e deel van den aardomtrek als grondmaat der lengte-eenheden te nemen: die maat is de meter, en dient als grondslag van het metriek stelsel. Dit stelsel is tiendeelig, d.w.z., dat de onderlinge verhoudingen der grondmaat, haar onderdeelen en veelvouden tiendeelig zijn.
1/100 deel noemt men centi....,
1/10 deel deci,
het 10-voud deca...., het 100-voud hecto.... en het 1000-voud kilo.
Sedertdien is in 1875 een Internationaal Bureau Van maten en gewichten tot stand gekomen door samenwerking van 19 staten. Dit Bureau is gevestigd te Sèvres (Frankrijk) in het paleis van Breteuil, nabij het park van St. Cloud. Tegenwoordig hebben de meeste staten zich aangesloten. Daar berust de standaard-meter, d.i. een staaf in platina, waarop twee streepjes zijn gegrift, die juist op een meter, gelijk hij in 1791 bepaald is, van elkaar liggen bij een temp. van 0° C. Als vlaktemaat kent men de are = 100 m2, maar practisch gebruikt wordt de hectare = 100 are.
Sedert 1791 heeft men nauwkeuriger metingen gedaan van den aardmeridiaan; de gevonden waarden stemmen niet volledig overeen met de waarde, waarop de lengte van den meter is gesteund en misschien zal de huidig aangenomen waarde in den loop der tijden nog veranderingen ondergaan. Toch heeft men de lengte van den meter niet veranderd, doch zijn aardrijkskundige bepaling heeft enkel nog een historisch belang.
Om een vaste bepaling van de lengte van den meter te hebben heeft men ze vergeleken met de golflengten van bepaalde spectraallijnen, verkregen in zeer nauwkeurig bepaalde omstandigheden en die men dus immer met zekerheid kan bekomen. Hiertoe heeft Michelson in 1892 de golflengten van de roode, groene en blauwe spectraallijnen van Cadmium, genomen in droge lucht, bij een temperatuur van 15° C en een dampkringsdrukking van 75 cm kwikzilver, in meters uitgedrukt; de bekomen uitslagen zijn:
ƛ rood = 64384*. 98 x 10-14 m ƛ groen = 5( 8:8240 X 10-14 m ƛ blauw = 47999107 X 10-14 m Met de lengtematen gaan de inhoudsmaten gepaard; een liter is de ruimte, die ingenomen wordt door een kubieken decimeter. Met het stelsel van lengte-eenheden is ook doorgaans een stelsel van gewichten verbonden: het tiendeelig stelsel van gewichten, dat met het metriek stelsel in verband staat, heeft het standaard-kilogram als prototype. Het is het gewicht van een blok platina, dat te Sèvres bewaard wordt en dat juist dezelfde massa heeft als een liter zuiver water bij 0° C en normale dampkringsdrukking.
Wanneer men een nauwkeurige meting doet, moet men natuurlijk rekening houden met de temperatuur, omdat de warmte de lichamen doet uitzetten; de uitzettingscoëfficiënt van de stof, waaruit het meettuig bestaat, moet ook nauwkeurig bekend-zijn, omdat deze van stof tot stof verschilt.
Gelden bovenstaande gegevens in het algemeen voor het vasteland van Europa, Groot-Brittannië kent een totaal afwijkend stelsel van m. en g., dat ook in Amerika wordt gebruikt. Eenheid van lengte is de yard (91,439 cm), waarvan voet (30,48 cm) en mijl (1609,3 m) zijn afgeleid. Eenheid van gewicht is het pond (lb, = 453,5 g) = 16 ounces. Een cwt is 112 lbs. De standaard-inhoudsmaat is de gallon (4,5459 liter). J. Wouters
