Formula - (Rom. Recht), lastbrief van den magistraat (praetor) aan den iudex (rechter), waarin in samenwerking met de gedingvoerende partijen het twistpunt benevens mogelijk verweer gepreciseerd worden.
Het formula-proces verdrong in den loop der 2e eeuw v. Chr. het verouderde en formalistische proces „per legis actionem”.
Gaius (IV, 49) wijst op verschillende bestanddeelen (partes), waaruit de f. opgebouwd kan zijn. Hij noemt, behalve de → adiudicatio en de → exceptio, de demonstratio, waarin de rechtsfeiten, waarop de ingestelde eisch berust, omschreven worden, de intentio, waarin de eisch vastgelegd wordt, en de condemnatio, waarin aan den rechter opgedragen wordt den gedaagde te veroordeelen, indien de eisch terecht ingesteld is, en vrij te spreken in het tegenovergestelde geval.In de verdere rechtsgeschiedenis is ook nog wel sprake van f. (formulae, → formules, → formulieren) als kenbronnen van het oude recht. Deze formulieren dienden als modellen voor de praktijk (rechtshandelingen, procesrecht; → Dingtaal). Van deze formulieren bestaan vsch. verzamelingen (→ Formulierverzameling). Hermesdorf Lit.: E. J. J. v. d.
Heyden, Aanteekeningen (80-81); H. Brunner, Deutsche Rechtsgesch. (2I, passim).
