of principe ( Lat. principium, Gr. archè = begin) is eigenlijk al wat op een of andere wijze aan iets anders voorafgaat. Men onderscheidt zijns- en denkbeginselen: het eerste in de zijnsorde is het laatste in de denkorde, en omgekeerd.
De wetenschap der eerste beginselen heet wijsbegeerte.Een zijnsbeginsel, dat uiteraard het zijn van iets anders bewerkt, heet oorzaak (Lat. causa); een denkbeginsel, dat uiteraard het kennen van iets anders bewerkt, heet grond (Lat. ratio). Beginselen, die niet uiteraard maar op meer bijkomstige wijze het zijn en kennen van iets anders bewerken, heeten hiervan de noodzakelijke voorwaarde (Lat. conditio sine qua non) of aanleiding (Lat. occasio).
Eerste denkbeginselen zijn de allereerste enkelvoudige begrippen (Lat. prima simplicia) en de allereerste oordeelen (Lat. prima principia). Deze laatste zijn de denkbeginselen in strikten zin en heeten axioma’s. Het zijn de beginselen, die in de verschillende onderdeelen der wijsbegeerte worden uiteengezet, bijv. wat niet wezenlijk aan iets toekomt, komt van iets anders (oorzakelijkheidsbeginsel); het goede moet worden gedaan, het kwade moet worden gelaten (moraalbeginsel). Ze moeten voor eenieder duidelijk zijn; al onze verdere kennis (conclusies) berust er op, maar zelf worden ze onmiddellijk gekend en kunnen dus nooit in strikten zin worden bewezen.
Beginselen bezitten absolute geldigheid: onder geen enkel beding mag er van worden afgeweken. Ze worden toegepast in de zgn. regels, die uitzonderingen toelaten. Het allereerste denkbeginsel, tevens zijnsbeginsel, is het beginsel van tegenspraak (het axioma der axioma’s): iets kan niet tegelijkertijd en onder hetzelfde opzicht zijn en niet zijn.
Lit.: Reg. Garrigou-Lagrange O.P., Dieu (1928); Jos. de Tonquédec, La critique de la connaissance (1929); L. Fuetscher S.J., Die ersten Seins- und Denkprinzipien (1930); P. Manser O.P., Das Wesen des Thomismus (1932).
v. d. Berg.
