Ambon - 1°officieele naam Amboina, door de Portugeezen gegeven; inlandsche naam Noesa Apon = neveleiland, ook Thau, eiland in N. O. I., opp. 683 km2. Ligg.: tusschen 3° 28'—3° 48' Z. en 127° 58'—128° 26' 0., in de Banda-zee, ten 0. van Boeroe en ten Z. W. van Ceram, op den Timor-Ceram-boog, langs de grenzen van het Sahoel-plat (vandaar veelvuldige schokken en aardbevingen).
Opbouw en reliëf: Ambon wordt door een diepe breede baai in twee schiereilanden gesplitst: Hitoe en Leitimor, die door de 1 km breede alluviale landengte van Passo verbonden zijn. Hitoe is hoog bergland met steile kusten (Salahoetoe 1300 m, Wawani 900 m) en zware bosschen, Leitimor is heuvelachtig (Hori ± 550 m) met vele grasvlakten.
Klimaat: tropisch. O. en W. moesson. Grootste regenval (gemiddelde 3 191 mm) in de Molukken; vandaar weelderige plantengroei. Flora: kruidnagel, notemuskaat, kokos, sago, cacao, vanille, vele houtsoorten, waaronder het Amboina-hout (= lingoa = pterocarpus indicus). Fauna : Weinig zoogdieren, veel gevogelte en visch.
Bevolking: Ambonneezen. De gezamenlijke bevolking telt 67 600 zielen, waarvan 2300 Europeanen of hiermede gelijkgestelden, 1000 Chineezen, 1 000 andere vreemde Oosterlingen en vele immigranten.
Godsdienst: 35 800 Prot. inlandsche Christenen, verspreid over 53 gemeenten, onder een hulpprediker en 38 inlandsche leerkrachten; ± 2 000 Prot. Europeanen of gelijkgestelden en ± 130 Katholieken. De Mohammedanen, door immigratie sterk toenemend, zijn nog in de minderheid. Ambon hoofdplaats.
Bestaansbronnen: de bevolking leeft van tuinbouw (kruidnagel, notemuskaat, kokos, enz,) en visscherij. Velen zijn in dienst der Regeering (speciaal als militair) of der zending als leeraar of onderwijzer. Zie Ambonneezen.
Geschiedenis: in 1512 door Antonio d’Abreu ontdekt, werd A. in 1527 Portugeesche bezitting verklaard. De eerste missionarissen waren Franciscanen. De H. Franciscus Xav. vestigde er de missie voorgoed (1546—1547). Tot 1605 zijn op A. 31 met name bekende Jezuïeten werkzaam geweest, o.a. de pp. Ribero, Nunez en Mascarenas. 1605 werd A. door Steven v. d. Haghen veroverd.
De eerste gouverneur, Frederik de Houtman, vernietigde de missie door de uitwijzing der laatste missionarissen, de pp. Masonio en da Cruz. Er waren toen 16 000 Katholieken. Van 1796—1802 en van 1810—1817 was A. in Engelsche handen.
Voor de missiegesch., zie Nederlandsch Oost-Indië.
Lit.: G. W. W. C. baron v. Hoëvell, Ambon en meer bepaaldelijk de Oeliassers (1875); dr. R. D. M. Verbeek, Geologische beschrijving van Ambon (Jaarb. van het mijnwezen in N.O.I., 34e jg.); B. J. J. Visser M.S.C., Onder Portugeesch-Spaansche Vlag, De Kath. Missie van Indonesië 1511—1605 (1926); C. Wessels S.J., De geschiedenis der R. K. Missie in Amboina 1546—1605 (1926); A, J. Beversluis en mr. A. H. C. Gieben, Het Gouvernement der Molukken (Med. van de Afd. Bestuurszaken der Buitengewesten, Serie A nr. 2).
2°Onderafdeeling in de residentie Amboina, bestaande uit het eiland Ambon en de onbewoonde Schildpadden- en Lucipara-eilanden, hoofdplaats Ambon; staat onder een assistent-resident.
3°Hoofdplaats van het gouvernement der Molukken, van de residentie A. en van de onder-afd. A.
Bevolking: 17 000 zielen (waarvan 2 000 Europeanen, 900 Chineezen en 760 vreemde Oosterlingen). Ambonneezen. Ligging: A. ligt op het schiereiland Leitimor aan de baai van A.
Godsdienst: A. is het centrum der Ind. Protest, kerk in de Molukken.Er zijn twee predikanten. Onder A. ressorteeren 13 hulppredikers, 243 gesubsidieerde en 58 ongesubsidieerde scholen met 13 820 leerlingen en 406 inlandsche gemeenten met 150 570 gedoopten. Sedert 1925 is te A. een missionaris van het H. Hart, kerk en pastorie, en een zusterschool met ± 130 leerlingen. De Katholieken (± 130) zijn meest Europeanen of vreemde inlanders. De Mohammedanen vormen een sterke minderheid.
Bezienswaardigheden: Fort Nieuw-Victoria (sedert de aardbeving van 1898 herbouwd), het grafmonument van Rumphius, de groote (Prot.) kerk met ouden preekstoel, antieke banken en kerkzilver, de gouverneurswoning met park. De Valentijnstraat herinnert aan den predikant-schrijver François Valentijn (✝ 1727).
Beteekenis: Alle takken van dienst hebben te A. hun kantoren: civiel- en militair bestuur, gewapende politie (1 divisie), justitie, financiën, onderwijs, landbouw, geneeskundige dienst (militairhospitaal, leproserie). Post- en telefoonkantoor, radiostation, electr. centrale, waterleiding. Verschillende handelshuizen en bankinstellingen hebben te A. vertegenwoordigers of agentschappen. De Koninkl. Paketvaart Mij onderhoudt een wekelijkschen dienst met Java en een maandelijkschen met alle bestuursposten van het gouvernement der Molukken. Uit de omliggende eilanden worden via de haven van A. uitgevoerd: schelpen, rubber, foelie, nootmuskaat, kruidnagel, gom, copal, copra, kajoepoetih-olie, enz. Ter vergelijking:
1931 was de imp. 1 915 000 gld., de exp. 2 644000 gld.
1914 „ „ „ 1 622 000 „ „ „ 2 236 000 „ 1920 „ „ „ 1 294 000 „ „ „ 1 653 000 „ 1931 „ „ „ 1 671 000 „ „ „ 1 389 000 „ Scholen: 1 Mulo-school, 3 Europ. lag. scholen, 1 gouvernements- en 1 Christ. kweekschool, 1 Ambonsche burgerschool, 2 Christ. Holl. Inlandsche scholen, 1 zusterschool en verschillende inlandsche scholen. De hoofdplaats A. werd in 1921 tot gemeente verheven: 11 raadsleden, nl. 7 Europeanen, 2 Inlanders en 2 vreemde Oosterlingen.
Cappers.
