begonnen als verzet tegen het onsympathieke en volksvreemde Spaanse regiem, eindigde met de vrede van Münster (1648), waarbij de Republiek van de Verenigde Nederlanden als onafhankelijke staat werd erkend. Van de aanvang af hebben godsdienstige en profane motieven samengewerkt om de ontevreden stemming te voeden, waaruit de opstand is voortgekomen.
Zo deden ook Katholieken mede aan het verzet; speciaal door hun gerechtvaardigde afkeer van Alva's bewind waren zij aanvankelijk niet in staat het grote gevaar voor hun godsdienst te onderkennen of dit gevaar te bezweren. Toen echter het Calvinisme steeds meer zijn stempel op de opstand drukte, kwam het tot een breuk tussen de godsdienstige partijen.
Oranje heeft nog geprobeerd door zijn ideaal van verdraagzaamheid de klove te overbruggen, maar tevergeefs. Zo werden de Zuidelijke Nederlanden weer tot toenadering tot de Spanjaarden gedreven.
De tegenstelling Noord-Zuid werd bekrachtigd door de vrede van Münster, waarin de scheiding erkend werd. Deze ontwikkeling, waardoor het Calvinisme in het Noorden nog meer de overhand kreeg, heeft zeer nadelige gevolgen gehad voor de katholieke godsdienst; deze werd in de republiek, zij het gewestelijk verschillend, onderdrukt.
De protestantisering van de Noordelijke Nederlanden heeft consequenties gehad tot ver buiten de grenzen, want uitgegroeid tot een grote mogendheid met uitgestrekte kolonies, heeft de republiek de katholieke missionnering van de overzeese gebieden onmogelijk gemaakt. j. N.
