sinds de hoge Middeleeuwen het boek met de teksten van de kerkelijke functies, die de priester buiten mis en getijden moet verrichten (vroeger ook Agenda, Sacerdotale, Manuale of kortweg Ordo genoemd), is onderscheiden van het Pontificale, dat de bisschoppelijke functies bevat. Het Rituaal bevat voornamelijk de teksten voor doopsel, biecht, huwelijksinzegening, zalving der zieken, gebeden voor de stervenden, begrafenis en vele zegeningen.
Grondslag van de tegenwoordige Ritualen is het Rituale Romanum, door paus Paulus V in 1614 goedgekeurd. De uitgaven voor de verschillende landen bevatten echter nog immer tal van eigen gebruiken.
De laatste jaren zijn o.m. voor Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten nieuwe Ritualen goedgekeurd, waarin een ruimer gebruik van de landstalen wordt verondersteld. Een nieuw Rituaal voor de Ned. bisdommen is in voorbereiding.
