is ontstaan uit de laat-Romeinse profane klederdracht. Aanvankelijk was er geen speciale liturgische kleding.
Geheel overeenkomstig de conservatieve aard van de liturgie is de kleding van de ambtsdragers niet met de gewone ontwikkeling der mode meegegaan, waardoor het onderscheid tussen clerus en leken sterk geaccentueerd werd. Deze scheiding van profane en liturgische kleding is niet overal op hetzelfde tijdstip tot stand gekomen.
In de 8ste eeuw is zij echter een feit. In die tijd heeft de clerus in het Westen bij de liturgische plechtigheden een lang wit kleed (albe), dat bijeen wordt gehouden door een cingel en waar overheen (later: er onder) een schouderdoek (amict).
Als bovenkleding wordt in de 8ste eeuw door alle geestelijken een kazuifel (casula) gedragen, dat later (vanaf de 10de eeuw) bijna uitsluitend aan de priester wordt voorbehouden. Alleen op boetedagen mogen de diaken en de subdiaken een opgevouwen kazuifel dragen (casula plicata, veelal vervangen door een zgn. stola latior).
Als insignes van hun waardigheid dragen de hogere dienaren (vanaf subdiaken) een manipel en een stool (vanaf diaken; de diaken draagt deze over de rechterschouder, de priester kruiselings over de borst; de bisschop afhangend zonder kruisvorm).De eigen kleding van de diaken is sedert de 5de eeuw de dalmatiek, van de subdiaken de tuniek (later ingevoerd). De liturgische kleding van de bisschoppen is iets rijker: mijter (hoofdbedekking), sandalen en kousen in liturgische kleuren. Ten teken van de volheid van het priesterschap draagt de bisschop bij de eucharistieviering tuniek, dalmatiek en kazuifel. De paus heeft nog enkele andere onderscheidingstekenen: humerale, subcinctorium. De vorm van de liturgische gewaden heeft zich in de loop der tijden tamelijk sterk gewijzigd, vooral wat betreft de kazuifel. Tegenwoordig komt men meer en meer uit aesthetische overwegingen tot de oudere vormen terug.
L. B.
