(in de godsdienst) als het onmiddellijk door iets aangedaan worden, het ervaren van een toestandsverandering, wordt als een der drie grondfuncties van de menselijke ziel erkend, naast kennen en willen (streven). Vanzelfsprekend speelt het gevoel dus een rol in de godsdienst als uiting van menselijk geestesleven, daar in elke menselijke daad of handeling kennen, willen en gevoelen onscheidbaar verstrengeld zijn.
Voor de Katholiek is het Christendom ,,de godsdienst, die wij, mensen, niet gemaakt hebben”. Hij wordt ons gegeven en wij aanvaarden hem: en om hem te aanvaarden moeten wij Christus kennen en liefhebben.
Daarin speelt het gevoel in zijn onderscheidenheid van het affectvol beminnen niet de meest wezenlijke rol. Wel is dit gevoel in de persoonlijke beleving van de geschonken genade uitermate belangrijk.
Maar het Katholicisme heeft altijd gereserveerd gestaan tegenover het gevoel als dragend element in de godsdienstigheid; het kennen en liefhebben (door de wil) zijn wezenlijker. De mysticus kent perioden van volledige gevoelsdorheid, maar zonder liefde kan hij niet zijn.
Zelfs geven de mystici aan, dat gevoelstoestand en gevoelservaringen wel te waarderen, maar niet essentieel moeten zijn in de verhouding van de mens tot God. Het Protestantisme met zijn grote nadruk op de subjectiviteit heeft het gevoelmatige in de godsdienst vaak te zeer overspannen.
Met name was dit het geval in het zgn. „Moderne Protestantisme”, waarvan Schleiermacher de geestelijke vader was. Tegenover de louter rede-godsdienst der Verlichting werd er het „vrome gevoel” tot het wezen der christelijke godsdienstigheid uitgeroepen en werd spontaneïteit toetssteen der waarheid.
De wisseling der gevoelsstemming vond haar weerslag in het dogma, dat slechts als expressie van levend voelen waarde had, en het Christendom werd gerelativeerd tot schoonste uitbloei van het vrome gevoel, dat ook in andere religies zich uitsprak. Volkomen geestverwant aan dit moderne Protestantisme, dat sterke belangstelling voor de geschiedenis aan de dag legde, was het modernisme aan katholieke zijde, dat om zijn subjectivisme, relativisme en immanentisme veroordeeld werd. A. CH./J. c. G.
