als uitbeelding van menselijke handelingen of karakters door woord en gebaar tegenover een publiek, is een vorm van letterkunde, maar tegelijk is het een kunstvorm met volstrekt eigen karakter: toneelkunst. Wij verstaan hier deze term als aanduiding van iedere soort van toneelkunst: treurspel, blijspel, melodrama, opera enz.
Tweemaal is in Europa deze kunstvorm ontstaan uit de verering van religieuze mysteries. Eerst in Griekenland, waar de feesten van Dionysus in de 5de eeuw v. Chr. voerden tot de indrukwekkende tragedies van Aeschylus, Sophocles en Euripides. Maar als met de ineenstorting van de klassieke beschaving en de opkomst van het Christendom het antieke treurspel afsterft en tot vergetelheid vervalt, ontstaat uit de liturgische viering der Christelijke mysteries, vooral uit de Goede Week-plechtigheden rondom het zgn. H. Graf en de Kerstviering, in de Middeleeuwen opnieuw het toneelspel: men kan daarbij mysteriespelen, passiespelen, mirakelspelen, moraliteiten of zedenspelen onderscheiden.
Weldra ontstaan daarnevens ook de meer profane vormen van het abele spel, de klucht en het blijspel. Met de Renaissance worden de toneelvormen verrijkt met die der hervatte klassieke traditie. Tegelijk emancipeert het drama zich van zijn religieuze en kerkelijke oorsprong. De voortschrijdende verwereldlijking openbaart zich niet alleen in het thema van het drama, maar ook in de vorm: het versdrama wordt prozadrama, de dramatische held de gewone man, de religieuze en zedelijke problematiek wijkt steeds verder terug voor de psychologie. In de allerlaatste tijd kan men alom pogingen vinden om het toneel weer in verband met de eredienst te brengen, zoals nog Calderón het in de 17de eeuw als laatste deed (Claudel en Ghéon in Frankrijk, T.S. Eliot en Chr.
Fry in Engeland, Nijhoff in Nederland). De verhouding van Christendom en drama kende een zekere ambivalentie. De oude Kerk vond een toneelvorm tegenover zich met een luchtig variétékarakter en met een nog werkende heidense vruchtbaarheidsreligie als grondslag. Het verzet daartegen betekent niet een afwijzen van de levensverdieping en -verrijking die het drama op zich kan geven. Juist de liturgie als heilig spel getuigt van een willen beamen van het dramatische. Op groepen in de reformatorische Kerken hebben puriteins-ascetische remmingen in dezen dan ook sterker gewerkt dan in de Katholieke Kerk. C.W.M./J.W.
