is de opheffing van een kerkrechtelijk voorschrift voor een particulier geval; de wettelijke bepaling blijft dus bestaan voor alle andere gevallen. Krachtens haar maatschappelijke macht kan de Kerk alleen dispenseren in kerkrechtelijke voorschriften, niet in die van de natuurwet of van positieve goddelijke wetten.
Nochtans heeft de paus de bevoegdheid, „potestate vicaria”, uit naam van God, in bepaalde goddelijke wetten te dispenseren in enkele gevallen, waarbij de verplichting uit de menselijke wil voortkomt (gelofte, eed, niet voltooid huwelijk). In de andere gevallen kan door paus en bisschoppen de goddelijke wet alleen verklaard en geïnterpreteerd worden.De bevoegdheid tot dispenseren in de kerkelijke wetten behoort aan de wetgever zelf, voor de wetten door hem uitgevaardigd, aan zijn opvolger en aan de hogere wetgever en ook aan de personen aan wie hij de macht tot dispenseren heeft verleend. Zo kan de paus altijd in alle universele en particuliere pauselijke en bisschoppelijke wetten dispenseren; deze dispensaties worden doorgaans verleend door de Romeinse Congregaties. De bisschoppen kunnen eveneens altijd dispenseren in de hun eigen particuliere, d.i. diocesane, wetten, ook bij wijze van algemene dispensatie. In de algemene en particuliere pauselijke wetten kunnen zij alleen dispensatie verlenen krachtens volmachten, hun persoonlijk verleend (facultates quinquennales) of door het recht zelf toegekend; zo bezitten zij krachtens can. 81 van het Kerkelijk Wetboek de macht tot dispenseren wanneer het moeilijk is zich tot de H. Stoel te wenden, ook door tussenkomst van de vertegenwoordiger van de H. Stoel, uitstel het gevaar van een groot nadeel met zich brengt en het wetten betreft waarin de H.
Stoel gewoonlijk dispenseert. In de wetten van een nationaal of provinciaal concilie kunnen zij alleen dispensatie verlenen in particuliere gevallen, als er een wettige reden aanwezig is. De pastoors en zij die met hen gelijkgesteld worden kunnen niet dispenseren in kerkelijke wetten, tenzij deze macht hun uitdrukkelijk wordt toegestaan; krachtens can. 1044 en 1045, 3 van de Codex hebben zij de macht tot dispenseren in huwelijksbeletselen voor sommige dringende gevallen en krachtens can. 1245, 1 zijn zij bevoegd om in bijzondere gevallen bepaalde personen of families te dispenseren in de Zondagsplicht en in de vasten- en onthoudingswet. Tenslotte hebben ook de biechtvaders in sommige dringende gevallen dispensatievolmacht door het recht zelf verleend (zie ook Excusatie). w. o.
