valt niet samen met wat ter onderscheiding van het Luthers als het Gereformeerd Protestantisme wordt aangeduid, maar mag wel geacht worden er de belangrijkste sector van te vormen. Voorts wordt bij dit begrip niet zozeer aan een theologisch en kerkelijk stelsel gedacht, als veeleer aan een allesomvattende wereld- en levensbeschouwing, die gefundeerd is in een (bijbels) Godgeloof.
Het heeft zijn naam te danken aan de reformator Johannes Calvijn, bij wiens ideeën het aansluiting zoekt, zonder zich evenwel in alle opzichten en tot in bijzonderheden toe daaraan gebonden te gevoelen. Zijn aanhangers zijn bereid de overgeleverde ideeën te allen tijde te toetsen aan de Heilige Schrift en ze op grond daarvan eventueel aan herziening te onderwerpen.
Zo is het mogelijk te spreken van Neo-Calvinisme.Verschillende onderzoekers hebben gepoogd het wezen van het Calvinisme te omschrijven en dit gezocht in een of ander grondbeginsel. Als zodanig heeft men de praedestinatie of de uitverkiezing Gods, en ook de volstrekte souvereiniteit Gods genoemd. Maar het gemis aan eenstemmigheid op dit punt bewijst wel het onvruchtbare van een dergelijke poging. Het Calvinisme is niet op filosofische wijze uit de bezinning op een of ander grondbeginsel geboren, maar wil zich gebonden weten aan alles wat God in Zijn Woord heeft geopenbaard. Het staat afwijzend tegenover wereldmijding en ascese; het wordt daarentegen gekenmerkt door een positieve levenswaardering. In alle eerbare arbeid krijgt de mens een goddelijke roeping te vervullen.
Op Calvijns standpunt behoefde er tegen het uitlenen van geld tegen een matige rente geen bezwaar te bestaan. Van elke weelde had hij echter een overtuigde afkeer. Het aardse leven behoort volgens hem steeds gezien te worden in het licht der eeuwigheid. De overdenking van het toekomstige leven stempelt de houding van de Christen. Op staatkundig terrein heeft men in het Calvinisme willen zoeken de oorsprong en waarborg der constitutionele vrijheden. Dit is slechts juist wanneer men het betrekt op zijn latere ontwikkeling.
Oorspronkelijk heeft het Calvinisme stellig niet voor algehele vrijheid van religie gepleit, maar heeft het aangedrongen op het straffen van ketters. De zelfstandigheid van de Kerk ten opzichte van de staat heeft het steeds voorgestaan. Het belang van de vrije ontwikkeling van wetenschap en kunst heeft het ingezien, al zijn de omstandigheden veelal niet gunstig geweest om aan dit inzicht in de practijk gestalte te geven. Aan een bepaald volk of een bepaalde cultuur is het Calvinisme niet gebonden. Het heeft in tal van landen, als Zwitserland, Frankrijk, Nederland, Duitsland, Engeland, Schotland, Hongarije, Polen, Oostenrijk, Amerika, Zuid-Afrika, tijdelijk of voorgoed een krachtige voedingsbodem gevonden en zich in allerlei nuanceringen ontplooid (zie ook Protestantisme).
D. N.
