Teleologie of doelmatigheidsleer is de leer van de immanente finaliteit, die gebeurtenissen en verschijnselen uitlegt in termen van wat het doel ervan zou zijn.
In de westerse filosofie is de term en het begrip teleologie terug te voeren op de geschriften van Plato en Aristoteles. De vier oorzaken van Aristoteles geven een speciale plaats aan de telos of de "uiteindelijke oorzaak" van elk ding.
Immanuel Kant exploreerde het begrip in zijn 'Kritik der Urteilskraft' uit 1790. Kant oordeelde dat we nooit kunnen weten of iets natuurlijks echt in teleologische termen verklaarbaar is, maar Georg Hegel sprak dit tegen. Hij maakte het zelfs het centraal concept van zijn speculatieve filosofie van de geschiedenis. Hij zag geschiedenis als een proces van dialectische verandering: elke toestand of gebeurtenis riep zijn tegengestelde op. Uit die strijd ontstond een voorlopige synthese. Later zou Marx hierop verder bouwen bij het ontwikkelen van zijn materialistische theorie van een historische ontwikkeling die culmineerde in het communisme. Beide filosofen zagen vooruitgang in de geschiedenis dus niet als een geleidelijk, vloeiend verlopend proces, maar als het resultaat van strijd voor het bereiken van een hoger niveau.
