Pareidolie (van het Oudgriekse para-, "naast", en eidôlon, verkleinwoord van eidos, "verschijning, vorm") is een psychologisch fenomeen, waarbij sprake is van een vage en onbepaalde stimulus (visueel of auditief), die min of meer wordt waargenomen als een herkenbare vorm. Visuele pareidolia maken deel uit van optische illusies.
Visuele en auditieve pareidolie
Dit fenomeen bestaat bijvoorbeeld uit het herkennen van een bekende vorm zoals een gezicht in een landschap, een wolk, rook, een inktvlek, enzovoort. Evengoed kunnen stemmen worden waargenomen in een geluid. Een bekend voorbeeld is het met opzet achterwaarts afspelen van platen waarin berichten zouden zijn verscholen.
Apofenie en de clustering-illusie
Pareidolie is verwant met apofenie - de neiging om betekenisvolle verbanden tussen niet-gerelateerde dingen waar te nemen - en met de clustering-illusie: dit beschrijft de menselijke eigenschap van het toekennen van betekenissen aan willekeurige patronen die onvermijdelijk voorkomen in voldoende grote hoeveelheden gegevens.
Geen hallucinatie
Pareidolie verschilt van hallucinaties doordat de fenomenen aan de ene kant vrijwillig kunnen worden gecontroleerd en aan de andere kant niet verdwijnen, zelfs als men het vermeende gezicht of herkend object intens observeert. Een natuurlijke pareidolie (wolk, landschapsvorming, etc.) kan ook meestal door meerdere mensen tegelijk worden waargenomen.
Toepassing in de psychologie
De Rorschachtest is een psychologische test waarbij de patiënt moet zeggen welke vormen hij of zij herkent in de inktvlek op het papier. Sommige psychologen gebruik(t)en deze test om iemands persoonlijkheidskenmerken en emotioneel functioneren te onderzoeken.
Voorbeelden
Aardappelen of wortelen met een gezicht of in de vorm van een persoon of dier;
Een boom waarvan het silhouet lijkt op een dreigend wezen met lange armen;
Een nerf in het hout in de vorm van een oog;
Een rotsformatie als een liggende reus;
De "Paardekopnevel" in het sterrenbeeld Orion, zo genoemd wegens de gelijkenis met een paardenhoofd;
In 2004 werd een toast, waarop het beeld stond van een persoon die door sommigen werd herkend als de Maagd Maria, verkocht voor 28.000 dollar.
