Joost Nijsen

Oprichter van Uitgeverij Podium

Gepubliceerd op 13-06-2017

Bestseller

betekenis & definitie

In 1889 dook het woord, in de gebroken vorm ‘best­seller’, voor het eerst op, in de Verenigde Staten. Dit feit ontleen ik uit het in 2011 verschenen, grondige en toch smeuïge boek Une histoire des best-sellers van Frédéric Rouvillois. Iets anders dan ‘best verkopend’ of ‘best verkocht’ boek betekent het niet, al zullen er hier en daar vast pogingen tot sluitende definities gedaan zijn. Een ‘aantal’ kun je er al helemaal niet aan hangen, want wat in Denemarken of Slovenië een bestseller is, behoort in de VS tot de middencategorie. In Nederland is een boek waarvan 100.000 exemplaren verkocht worden absoluut een bestseller. Maar ook verkopen van enkele tienduizenden zijn goed voor hoge posities gedurende minimaal enkele weken in de nationale bestsellerlijsten. In vakkringen worden zeer goed verkochte boeken die niet de 100.000­grens halen, ook wel ‘sellers’ genoemd.

Ook het woord ‘megaseller’ duikt regelmatig op. In Nederland moet je dan toch denken aan enkele honderdduizenden exemplaren, aantallen die de laatste jaren meermalen gerealiseerd werden. Er zijn zelfs enkele titels waarvan meer dan een miljoen exemplaren over de toonbank gingen. Toen zich in mijn praktijk dat wonder voordeed, met Kluuns Komt een vrouw bij de dokter, overhandigden we de auteur een ‘diamanten boek’. We lieten voor die gelegenheid door een boekbindster een exemplaar bezetten met Swarovskikristal. In het buitenland schudden vakgenoten vol ongeloof het hoofd: hoe kun je nu in een klein taalgebied als het Nederlandse zóveel boeken verkopen? Een miljoen boeken alleen al in Nederland impliceert één exemplaar op elke zestien personen, en als je uitrekent hoeveel mensen de roman lázen, kom je nog veel hoger uit, want juist populaire boeken gaan binnen huishoudens en vriendenkringen van hand tot hand.

Mijn gevoel zegt dat de verklaring voor de duizelingwekkende verkopen van auteurs als Kluun en Saskia Noort van cultuursociologische aard is: Nederland kent een zeer laag analfabetisme, en in veel huishoudens wordt, mogelijk vanuit onze calvinistische achtergrond, zo niet de wens dan toch de plicht ervaren om zo nu en dan een boek te kopen.

Nederland is een echt middeklasseland, met aan het ene uiterste een kleine groep niet­lezers, en aan het andere een even kleine groep intellectuele lezers. Heel anders in elk geval dan in landen als Frankrijk, Spanje en Italië, waar miljoenen inwoners nooit een boekwinkel van binnen zien, maar waar wel een veel royaler aanbod is van klassieke literatuur en filosofische boeken, gretig gelezen door hardcorelezers.

Van het bestverkochte boek werden volgens Rouvillois wereldwijd zo’n 5 miljard exemplaren verkocht. Inderdaad, de Bijbel. Op 2: het rode boekje van Mao (meer dan een miljard). De Koran volgt met zo’n 800 miljoen exemplaren. Na nog wat absolutisme uit China en elders, duikt al op de zevende plek een literaire auteur op: Charles Dickens, met A Tale of Two Cities (Twee steden). Na mormonen, padvinders en Tolkien prijkt dan op 12 het eerste deel van Rowlings Harry Potter: 110 miljoen exemplaren. Rowling brak nog allerlei andere records; zo werden in het eerste etmaal na verschijnen 9 miljoen exemplaren verkocht van Harry Potter deel 5. Rowling is met haar reeks een ongekende bestsellerkoningin. Over de koningin gesproken: met zo’n half miljard verkochte exemplaren werd ze rijker dan de Engelse koningin. Niet gek voor een voormalige bijstandsmoeder. En niet zo verwonderlijk dat vele auteurs en uitgevers zich óók eens in dat genre van Fantasy voor Young Adults gingen bewegen.

Geheel ten overvloede, en op het gevaar af sommige doelgerichte lezers van dit boek teleur te stellen: er bestaat geen recept voor een bestseller. Als bestsellers íéts gemeen hebben, dan is het dat ze enerzijds een héél groot publiek bereiken en dus een meestal uiterst toegankelijke vorm van entertainment of informatie bieden, maar die lezer anderzijds iets bieden wat niet eerder bestond. Elke kopie van een bestseller is gedoemd in de magazijnen te blijven liggen. Hetzelfde geldt voor combinatievormen. Wim Schouten, oud­uitgever (Bezige Bij, Kluwer), zei het met een oude Amerikaanse uitgeversgrap: ‘Boeken over Lincoln lopen, doktersromans lopen, boeken over honden gaan goed, maar het boek over de hond van de dokter van Lincoln wordt een flop’ (Het geheim van de uitgever, 1978). Nog aantrekkelijker dan een bestseller is overigens de ‘longseller’. Economisch, fiscaal en psychologisch is een verkoop van een half miljoen exemplaren verspreid over tien jaar eigenlijk gunstiger dan het strovuur van een explosieve ‘shortseller’. Sommige boeken hebben even tijd nodig om publiek te bereiken, maar zijn vervolgens jarenlang niet uit de bestsellerlijsten weg te slaan. Heel soms komt het voor dat een boek pas gaat verkopen als het al tot ‘oud fonds’ bestempeld is. Zo’n boek wordt dan ineens, zoals Boekblad ooit woordspelig schreef, ‘(g)oud fonds’.